Khoa học Pháp Lý

(Pháp lý) – Từ những nghiên cứu thực tế, PV Tạp chí điện tử Pháp lý xin điểm lại những khoảng trống pháp lý lớn trong công tác PCTN hiện nay cần sớm được các cơ quan chức năng nghiên cứu khắc phục.

(Pháp lý) – Nghiên cứu từ các vụ án vi phạm quy định về đấu thầu trong mua sắm thiết bị y tế bị cơ quan điều tra phát hiện và khởi tố thời gian qua, Tạp chí điện tử Pháp lý đã từng đăng tải một số bài viết phân tích và chỉ ra những lỗ hổng lớn trong 2 Luật quan trọng có liên quan – Luật Giá và Luật đầu thầu , đồng thời kiến nghị sửa luật để ngăn chặn hành vi thông đồng “thổi giá” từ các doanh nghiệp thẩm định giá…

(Pháp Lý). Bài viết phân tích những đặc điểm pháp lý có tính chất tương đồng và khác biệt giữa Tội tham ô tài sản với Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ. Việc phân biệt hai tội danh này trong thực tiễn có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với các cơ quan tiến hành tố tụng khi định tội danh trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. 

(Pháp lý) – Bộ luật Hình sự năm 2015 của Việt Nam lần đầu qui định trách nhiệm hình sự (TNHS) đối với pháp nhân thương mại phạm tội. Theo đó, hình phạt áp dụng đối với pháp nhân thương mại được quy định tương đối phong phú như: phạt tiền, đình chỉ hoạt động có thời hạn, đình chỉ hoạt động vĩnh viễn, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định, cấm huy động vốn… Tuy nhiên, khi áp dụng vào thực tiễn đã bộc lộ nhiều bất cập, đặc biệt nếu áp dụng chế tài đối với pháp nhân như đình chỉ hoạt động vĩnh viễn hoặc cấm kinh doanh …, sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi người lao động, các cá nhân, pháp nhân khác có liên quan đến pháp nhân thương mại phạm tội. Vì vậy, nghiên cứu, tham khảo những qui định về hình phạt đối với pháp nhân thương mại phạm tội của một số nước trên thế giới cũng như các nước trong khu vực ASEAN, để có những kinh nghiệm pháp lý trong hoàn thiện chế định điều chỉnh, xử lý pháp nhân thương mại phạm tội ở VN. Phạt tiền đối với pháp nhân là hình phạt duy nhất được áp dụng ở nhiều nước Tại Anh, chế định TNHS của pháp nhân lần đầu tiên được ghi nhận trong Đạo luật hình sự do Ủy ban cải cách luật hình sự của Anh trình Nghị viện năm 1987. Theo đó, pháp nhân chịu TNHS cùng một tư cách như cá nhân về những tội phạm theo chế độ trách nhiệm tuyệt đối và trách nhiệm thay thế; Pháp nhân cũng phải chịu TNHS đối với những tội phạm khác, nếu những tội phạm này được thực hiện bởi một trong những người có trách nhiệm kiểm tra, giám sát của pháp nhân và họ hoạt động trong khuôn khổ chức năng của pháp nhân với mức độ lỗi cần thiết. Về chế tài áp dụng đối với pháp nhân phạm tội, Luật hình sự Anh quy định hình phạt chính áp dụng đối với pháp nhân phạm tội duy nhất là hình phạt tiền. Tuy nhiên, Luật hình sự Anh không quy định căn cứ quyết định hình phạt cũng như mức phạt tiền cụ thể cho từng tội phạm mà do tòa án xem xét quyết định trong các trường hợp cụ thể; nhưng thông thường, trong những trường hợp tổ chức và thể nhân cùng phải chịu TNHS, thì mức phạt đối với tổ chức cao hơn đối với thể nhân. Ngoài ra, trong một số trường hợp, cùng với phạt tiền, tòa án có thể thông báo công khai bản án như là một biện pháp hình sự bổ sung. Nhiều nước trên thế giới coi phạt tiền là hình phạt duy nhất và hiệu quả nhất áp dụng đối với pháp nhân phạm tội Tại Mỹ, đầu thế kỷ XX, các Toà án Hoa Kỳ đã áp dụng TNHS đối với pháp nhân phạm các loại tội có yếu tố ý định phạm tội và xác định những hành vi phạm tội của những cá nhân nhất định – những người quản lý mới có thể dẫn đến TNHS của pháp nhân. Trong pháp luật hình sự hiện nay của Mỹ, về cơ bản, có bốn loại văn bản pháp luật ở cấp độ Liên bang đề cập đến việc đấu tranh chống hoạt động phi pháp của các tập đoàn bằng các chế tài pháp lý hình sự là: Các đạo luật chống độc quyền; Các đạo luật chống việc quảng cáo giả dối; Các đạo luật chống các vi phạm trong các quan hệ lao động và; Các đạo luật chống các vi phạm về quyền tác giả và các quy định về nhãn hiệu hàng hóa. Ngoài ra, TNHS của pháp nhân còn được quy định trong nhiều văn bản pháp luật khác ở cấp độ Liên bang. Đặc biệt là Đạo luật về kiểm tra tình trạng phạm tội có tổ chức (năm 1970) và Đạo luật về tổ chức có tính chất tội phạm hoạt động thường xuyên… Phạt tiền là hình phạt chủ yếu được áp dụng với pháp nhân phạm tội. Theo Luật về cải cách áp dụng hình phạt của Mỹ vào năm 1984, loại hình phạt áp dụng bởi tòa án liên bang của Mỹ, được dựa trên những khuyến nghị theo “Hướng dẫn áp dụng hình phạt” được soạn thảo bởi Ủy ban áp dụng hình phạt của Mỹ. Theo khuyến nghị của Ủy ban áp dụng hình phạt đối với việc thi hành bản án của các tổ chức, tòa án trước tiên phải “buộc các tổ chức bồi thường mọi thiệt hại gây ra bởi hành động phạm pháp của mình” nhằm khôi phục toàn vẹn cho những người bị hại. Toà án sẽ ra một lệnh buộc pháp nhân phạm tội phải bồi thường những thiệt hại mà pháp nhân gây ra cho nạn nhân. Toà án sẽ không ra lệnh buộc bồi thường nếu như số lượng nạn nhân quá lớn dẫn đến việc bồi thường là không khả thi hoặc việc xác định nguyên nhân và mức thiệt hại phức tạp và kéo dài thời gian tố tụng không cần thiết. Nếu tài sản của pháp nhân không đủ để thanh toán bồi thường và nộp tiền phạt thì nghĩa vụ bồi thường được ưu tiên trước. Trong mọi trường hợp, khi áp dụng hình phạt tiền, Tòa án phải cân nhắc hai yếu tố – mức độ nghiêm trọng của tội phạm và lỗi của tổ chức. Yếu tố đầu tiên, “mức độ nghiêm trọng của tội phạm”, được xác định bằng cách tính toán lợi ích về tiền tệ, nhận được bởi các tổ chức do kết quả của những hành động bất hợp pháp và các thiệt hại gây ra cho người bị hại bởi những hành động bất hợp pháp. Yếu tố thứ hai, “lỗi của tổ chức” được xác định dựa trên một số yếu tố khác như các biện pháp để phòng ngừa việc phát hiện và điều tra các hành động bất hợp pháp mà tổ chức đã thực hiện tính đến thời điểm thực hiện tội phạm; mức độ tham gia của một số loại nhân viên trong các hoạt động bất hợp pháp; hành động của tổ chức sau khi phạm tội; lịch sử hoạt động của tổ chức… Ngoài ra, pháp nhân phạm tội còn có thể chịu hình phạt khác như: Quản chế, dịch vụ công ích… Theo quy định của pháp luật Hoa Kỳ, thời hạn quản chế đối với trọng tội từ 01 năm đến 05 năm, đối với trường hợp khác thì không quá 05 năm. Trong thời gian quản chế, pháp nhân không được: thực hiện bất kỳ hành vi phạm tội nào. Cũng tương tương tự, luật hình sự Australia quy định hình phạt duy nhất được áp dụng đối với tổ chức phạm tội cũng là hình phạt tiền. Đồng thời, mức phạt tiền không được quy định cụ thể mà do tòa án quyết định trong từng trường hợp cụ thể. Chế tài hình sự đối với pháp nhân phạm tội tại Việt Nam so với một số nước ASEAN Tại khu vực ASEAN, một số quốc gia như Singapore, Malaysia, Thái Lan, Philippines đều ghi nhận TNHS đối với pháp nhân trong Luật hình sự. Song, so với nhiều nước trên thế giới, hầu hết các nước này quy định cụ thể TNHS của pháp nhân trong các văn bản pháp luật chuyên ngành. Như tại Singapore, quan điểm xử lý hình sự tổ chức phạm tội được thể hiện trong quy định về chủ thể của tội phạm của Bộ luật hình sự của Singapore. Theo giải thích của Bộ luật hình sự Singapore thì người phạm tội trong các quy định về chủ thể của tội phạm bao gồm công ty, hội hoặc cá nhân. Với quy định này, Bộ luật hình sự Singapore đã khẳng định chủ thể của tội phạm bao gồm cả cá nhân và tổ chức. Phù hợp với quy định này, nhiều văn bản pháp luật chuyên ngành cũng quy định các hành vi phạm tội do tổ chức thực hiện. Theo đó, hình phạt đối với các chủ thể phạm tội cũng được quy định cụ thể trong các văn bản luật chuyên ngành này. Hình phạt duy nhất được áp dụng đối với tổ chức là hình phạt tiền với mức tiền phạt thường được quy định cao gấp đôi hoặc gấp ba mức tiền phạt được áp dụng đối với cá nhân phạm tội tương ứng. Ví dụ, Điều 4C Đạo luật về Ngân hàng quy định TNHS đối với người cản trở việc điều tra các vi phạm về ngân hàng, trong trường hợp cá nhân phạm tội thì bị phạt tiền đến 12.500 đô la hoặc phạt tù đến 12 tháng hoặc cả hai hình phạt đó… Trong trường hợp tổ chức phạm tội thì bị phạt đến 25.000 đô la. Luật Kiểm soát xuất khẩu, nhập khẩu hoặc quá cảnh chất thải nguy hại của Singapore quy định hình phạt đối với các hành vi nhập khẩu, xuất khẩu, quá cảnh trái phép chất thải nguy hại tại các Điều 25, 26 và 27. Theo đó, trường hợp chủ thể là cá nhân thì bị phạt tiền đến 100.000 đô la Singapore hoặc phạt tù không quá 2 năm hoặc bị áp dụng cả hai hình phạt đó; trường hợp chủ thể là pháp nhân thì bị phạt tiền đến 300.000 đô la Singapore… Cũng tương tự Singapo, tại Thái Lan, Malaysia, TNHS của tổ chức được quy định chủ yếu trong các văn bản pháp luật chuyên ngành. Hình phạt được áp dụng duy nhất đối với pháp nhân phạm tội đều là hình phạt tiền. Tuy nhiên, tại Indonesia và Philippines ngoài hình phạt chính là phạt tiền, tổ chức phạm tội còn còn có thể bi áp dụng các chế tài khác như: buộc đình chỉ một phần hoặc toàn bộ hoạt động kinh doanh, đặt hoạt động kinh doanh dưới sự giám sát hành chính, công bố phán quyết của thẩm phán, rút giấy phép kinh doanh… So với các nước láng giềng trong khu vực ASEAN, Việt Nam lần đầu thừa nhận TNHS của pháp nhân thương mại trong BLHS năm 2015. Theo đó, chế tài hình sự đối với pháp nhân phạm tội của Việt Nam tương đối phong phú như phạt tiền, đình chỉ hoạt động, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định, cấm huy động vốn… Chế tài hình sự đối với pháp nhân thương mại phạm tội tại VN gồm: phạt tiền, đình chỉ hoạt động, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định, cấm huy động vốn… Theo quy định tại Điều 33 BLHS, hình phạt đối với pháp nhân thương mại phạm tội bao gồm: phạt tiền; đình chỉ hoạt động có thời hạn; đình chỉ hoạt động vĩnh viễn. Theo đó, khi quyết định hình phạt, Tòa án căn cứ vào quy định của BLHS, cân nhắc tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, việc chấp hành pháp luật của pháp nhân thương mại và các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân thương mại để quyết định hình phạt. Mức tiền phạt được quyết định căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm và có xét đến tình hình tài chính của pháp nhân thương mại phạm tội, sự biến động của giá cả nhưng không được thấp hơn 50.000.000 đồng; đình chỉ hoạt động từ 6 tháng đến 3 năm hoặc bị đình chỉ vĩnh viễn toàn bộ hoạt động. Ngoài ra, pháp nhân phạm tội còn có thể chịu các hình phạt bổ sung như: Cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định từ 1 năm đến 3 năm, kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật; Cấm huy động vốn; Phạt tiền (khi không áp dụng phạt tiền là hình phạt chính). Tại Singapo, Thái Lan, Malaysia, TNHS của tổ chức được quy định chủ yếu trong các văn bản pháp luật chuyên ngành. Hình phạt được áp dụng duy nhất đối với pháp nhân phạm tội tại các nước này đều là hình phạt tiền. Một số kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam Có thể thấy, dù Việt Nam quy định hệ thống chế tài hình sự tương đối phong phú như: phạt tiền, đình chỉ hoạt động có thời hạn, đình chỉ hoạt động vĩnh viễn, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định, cấm huy động vốn… Tuy nhiên, khi áp dụng vào thực tiễn thời gian qua phát sinh nhiều bất cập. Đặc biệt nếu áp dụng một số chế tài với pháp nhân như đình chỉ hoạt động có thời hạn, đình chỉ hoạt động vĩnh viễn, cấm kinh doanh,….sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động, các cá nhân, pháp nhân có liên quan khác… Bởi, trong một số trường hợp, nếu đình chỉ hoạt động đối với pháp nhân thương mại thì có thể khiến hàng trăm lao động thậm chí hàng nghìn lao động rơi vào cảnh thất nghiệp. Ngoài ra, khi áp dụng những hình phạt này còn có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực khác. Do đó, chúng ta cần cân nhắc khi áp dụng hình phạt đối với pháp nhân thương mại phạm tội. Có thể học hỏi kinh nghiệm của một số nước trong việc áp dụng một số hình phạt theo hướng thay vì chấm dứt sự tồn tại của một pháp nhân, sử dụng những chế tài giúp cho pháp nhân cải tổ nội bộ, tuân thủ pháp luật và thực hiện hành động phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội như hình phạt quản chế, giám sát hành chính, tăng cường áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả, tăng hình phạt tiền… Văn Chiến

TÓM TẮT: Hiện nay, Việt Nam đang trong quá trình hội nhập quốc tế toàn diện về mọi mặt: kinh tế, chính trị, văn hoóa-xã hội… Bên cạnh những lợi ích việc phát triển nền kinh tế thị trường đem lại, trong thời gian qua, tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật ở nước ta đã có chiều hướng gia tăng và diễn biến hết sức phức tạp, trong đó phải kể đến tội phạm khác về chức vụ. Bài viết phân tích một số nội dung mới của các tội phạm khác về chức vụ theo Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) đã có những sửa đổi, bổ sung đối với các tội phạm khác về chức vụ so với BLHS năm 1999, trên cơ sở đó, góp phần nâng cao chất lượng hiệu quả công tác đấu tranh phòng chống tội phạm tham nhũng, chức vụ tại Việt Nam. Từ khóa: Các tội phạm khác về chức vụ, Bộ luật Hình sự năm 2015, Bộ luật Hình sự sửa đổi, bổ sung năm 2017. 1. Tình hình tội phạm chức vụ Trong những năm qua, tình hình tội phạm tham nhũng, chức vụ vẫn diễn biến hết sức phức tạp. Tình trạng nhũng nhiễu, hối lộ, chạy dự án trong khu vực công còn nhiều với chiều hướng gia tăng, tính chất tham nhũng ngày càng phức tạp. Các đối tượng phạm tội đã sử dụng nhiều thủ đoạn tinh vi hơn, phạm vi, tính có tổ chức của các vụ việc, vụ án tham nhũng rõ nét hơn. Một số vụ án tham nhũng gây hậu quả rất nghiêm trọng, làm thất thoát lớn tài sản của Nhà nước. Một số vụ tham nhũng có yếu tố nước ngoài, phần nào ảnh hưởng đến nhìn nhận của quốc tế về tình hình tham nhũng ở Việt Nam. Tội phạm chức vụ là một loại tội phạm đặc biệt nguy hiểm cho xã hội, xâm hại đến lợi ích quốc gia và sự thụ hưởng các quyền và lợi ích của người nghèo. Đây cũng là một trong số những nguyên nhân cơ bản dẫn đến gia tăng sự bất công trong xã hội, làm xói mòn niềm tin của người dân đối với Nhà nước. Ngoài ra, trong lĩnh vực đối ngoại và hợp tác quốc tế, sự gia tăng các tội phạm khác về chức vụ làm suy giảm niềm tin của những quốc gia, đối tác nước ngoài đầu tư tại Việt Nam, từ đó cản trở hoạt động đối ngoại và hạn chế các nguồn đầu tư phát triển kinh tế-xã hội của đất nước. 2. Một số nội dung mới của BLHS 2015 về tội phạm chức vụ Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 các tội phạm về chức vụ theo hướng: mở rộng khái niệm tội phạm về chức vụ; sửa đổi, bổ sung một số cấu thành tội phạm cụ thể; quy định hành vi đưa hối lộ công chức nước ngoài, công chức của tổ chức quốc tế công. 2.1. Mở rộng khái niệm tội phạm về chức vụ Theo quy định tại Điều 277 BLHS 1999, tội phạm về chức vụ là “những hành vi xâm phạm hoạt động đúng đắn của cơ quan, tổ chức do người có chức vụ thực hiện trong khi thực hiện công vụ”. Việc định nghĩa khái niệm tội phạm chức vụ như trước đây đã xác định chủ thể thực hiện hành vi phạm tội chỉ là người có chức vụ quyền hạn khi thực hiện nhiệm vụ công được cơ quan, tổ chức phân công. Tuy nhiên, theo quy định tại khoản 1 Điều 352 BLHS 2015 đã điều chỉnh khái niệm tội phạm khác về chức vụ theo hướng mở rộng, bao gồm cả một số hành vi tội phạm về chức vụ xảy ra trong khu vực tư (ngoài Nhà nước) như đưa hối lộ, môi giới hối lộ. Mặc dù thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm đã cho thấy sự bất cập trong chính sách pháp luật trong việc xử lý đối với các hành vi lợi dụng chức vụ quyền hạn để trục lợi do có sự phân biệt giữa khu vực Nhà nước và khu vực tư. Những hành vi tương tự như đưa hối lộ, môi giới hối lộ nhưng diễn ra trong khu vực tư cũng không thể xử lý vì không có quy định pháp luật cụ thể. Bên cạnh đó, xuất phát từ thực tiễn về việc xử lý hành vi đưa hối lộ, môi giới hối lộ đối với tài sản của doanh nghiệp có phần vốn góp của nhà nước, trong đó có sự đan xen về sở hữu mà ở nhiều trường hợp không thể tách biệt giữa tài sản, phần vốn góp của tư nhân, việc xác định xử lý trách nhiệm của người có chức vụ, quyền hạn trong loại hình doanh nghiệp này rất khó khăn. BLHS năm 1999 chỉ dừng lại đối với các hành vi đưa hối lộ, môi giới hối lộ trong lĩnh vực công mà chưa ghi nhận việc xử lý những hành vi phạm tội tương tự trong lĩnh vực tư. Trong bối cảnh ngành kinh tế tư nhân đang ngày càng phát triển và giữ vị trí then chốt trong nền kinh tế quốc dân, để giải quyết được những bất cập nêu trên cũng như đáp ứng những đòi hỏi nội tại của đất nước ta trong công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng và các cam kết nội luật hóa các quy định của Công ước Liên hiệp quốc về chống tham những thì việc hình sự hóa các hành vi tham nhũng trong khu vực tư là hết sức cần thiết. Trên cơ sở đó, cần xác định người có chức vụ quyền hạn thuộc các thành phần ngoài Nhà nước đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn này thực hiện hành vị phạm tội vì vụ lợi (ví dụ: hành vi nhận tiền của hối lộ của người có thẩm quyền trong lĩnh vực tư nhân) phải được xác định là những hành vi tham nhũng để có chính sách xử lý thống nhất và phù hợp. 2.2. Sửa đổi, bổ sung một số cấu thành tội phạm cụ thể Theo quy định tại mục b Điều 15 Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng, yếu tố khách quan bắt buộc trong cấu thành tội nhận hối lộ là hành vi đòi hỏi hoặc chấp nhận của hối lộ và sự liên hệ giữa những hành vi này với hành xử của công chức khi thi hành công vụ. Việc đòi hỏi hoặc chấp nhận có thể được do công chức trực tiếp thực hiện hoặc qua trung gian. Lợi ích không chính đáng có thể dành cho chính bản thân công chức hoặc cho người khác (ví dụ: họ hàng người thân của công chức đó, hoặc có thể dành cho một thực tế thể khác). Về chủ quan, yếu tố bắt buộc là việc cố ý đòi hỏi hoặc chấp nhận lợi ích không chính đáng với mục đích thay đổi hành xử của một người trong quá trình người đó thực hiện trách nhiệm chính thức. Bên cạnh đó, Công ước cũng quy định “của hối lộ” là bất kỳ lợi ích nào, có thể là lợi ích vật chất hoặc phi vật chất. Theo quy định tại Điều 279 BLHS 1999 thì hành vi của người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn là trực tiếp hoặc qua trung gian đã nhận hoặc sẽ nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác dưới bất kỳ hình thức nào có giá trị từ 2 triệu đồng. Tuy nhiên, BLHS hiện hành xác định hành vi “đòi hối lộ” là tình tiết định khung tăng nặng trách nhiệm hình sự tại khoản 2 mà không phải là một hành vi cấu thành tội phạm độc lập như quy định của Công ước. Theo quy định của BLHS 1999, “của hối lộ” chỉ bao gồm tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác. Tuy nhiên nhằm đáp ứng yêu cầu của Công ước và bảo đảm xử lý nghiêm minh các hành vi nhũng nhiễu, đòi hối lộ kể cả khi người phạm tội chưa nhận tiền hối lộ hoặc lợi ích khác và bảo đảm sự thống nhất về kỹ thuật lập pháp với quy định về tội Nhận hối lộ, BLHS năm 2015 sửa đổi Điều 289 của BLHS năm 1999 theo hướng cụ thể hóa hành vi, cụ thể: “Người nào trực tiếp hay qua trung gian đã đưa hoặc sẽ đưa cho người có chức vụ, quyền hạn hoặc người khác hoặc tổ chức khác bất kỳ lợi ích nào sau đây để người có chức vụ, quyền hạn làm hoặc không làm một việc vì lợi ích hoặc theo yêu cầu của người đưa hối lộ…”. “Lợi ích phi vật chất” cũng được Bộ luật bổ sung tại các điều luật liên quan - đây là một nội dung hiện nay vẫn chưa được hướng dẫn cụ thể. Tuy nhiên, tại Dự thảo Nghị quyết hướng dẫn áp dụng một số quy định của BLHS về các tội phạm tham nhũng, chức vụ và việc xét xử vụ án tham nhũng, chức vụ của Hội đồng thẩm phán TANDTC, xác định những lợi ích không phải lợi ích vật chất như: các danh hiệu, giải thưởng của Nhà nước, cơ quan, tổ chức; tạo điều kiện để người thân đi du học, tham quan; được quan hệ tình dục; được bầu, bổ nhiệm chức vụ; được nâng điểm thi; hứa hẹn cho tốt nghiệp, cho đi học, đi thi đấu, đi biểu diễn ở nước ngoài…) mà người phạm tội có được hoặc sử dụng. 2.3. Quy định hành vi đưa hối lộ công chức nước ngoài, công chức của tổ chức quốc tế công Theo quy định của Công ước, chủ thể của các hành vi tham nhũng trước hết là “công chức” và khái niệm công chức trong phạm vi điều chỉnh của Công ước là tương đối toàn diện, bao gồm cả hai đối tượng: (1) công chức của quốc gia; (2) công chức của nước ngoài và công chức làm việc tại các tổ chức quốc tế công. Nhóm đối tượng này chủ yếu được đề cập dưới dạng là chủ thể của hành vi thụ động hối lộ theo quy định tại Điều 16 của Công ước. BLHS năm 1999 không có quy định về hành vi phạm tội hối lộ công chức nước ngoài hoặc công chức của tổ chức quốc tế công theo quy định của Công ước. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, các quốc gia trên thế giới, các tổ chức quốc tế, tổ chức phi Chính phủ đóng một vai trò quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta thông qua các hoạt động hợp tác, viện trợ, tài trợ,… Việc một người vì vụ lợi mà đưa hối lộ công chức nước ngoài hay tổ chức quốc tế công để dành những ưu thế trong các hoạt động nêu trên thực tế đã xảy ra. Vì vậy, để đảm bảo sự cạnh tranh lành mạnh, công bằng trong xã hội và giữ gìn mối quan hệ với các quốc gia, tổ chức quốc tế; việc bổ sung hành vi đưa hối lộ công chức nước ngoài hay công chức của tổ chức quốc tế công là cần thiết. BLHS năm 2015 đã bổ sung hành vi đưa hối lộ cho công chức nước ngoài, công chức làm việc tại các tổ chức quốc tế công tại Điều 289 BLHS năm 1999 về tội đưa hối lộ theo hướng chỉ rõ đối tượng được đưa hối lộ, bao gồm cả công chức nước ngoài, công chức làm việc tại các tổ chức quốc tế công (khoản 6 Điều 364 BLHS năm 2015). BLHS năm 2015 đã cơ bản thể chế hóa được những quan điểm, chủ trương đổi mới của Đảng về xây dựng, hoàn thiện pháp luật hình sự, cải cách tư pháp đối với các tội phạm tham nhũng chức vụ. Theo đó, thể chế hóa đầy đủ, toàn diện chủ trương "Quy định trách nhiệm hình sự nghiêm khắc hơn đối với những tội phạm là người có thẩm quyền trong thực thi pháp luật, những người lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội. Người có chức vụ càng cao mà lợi dụng chức vụ, quyền hạn phạm tội thì càng phải xử lý nghiêm khắc để làm gương cho người khác" được đề cập tại Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020; hay "Sửa đổi pháp luật hình sự theo hướng tăng hình thức phạt tiền, miễn hoặc giảm hình phạt khác đối với những đối tượng có hành vi tham nhũng nhưng đã chủ động khai báo, khắc phục hậu quả" tại Kết luận số 21-KL/TW ngày 25/5/2012 của Hội nghị Trung ương 5 (khóa XI) về tăng cường lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Có thể nói, BLHS 2015 đã tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng các điều luật hiện hành trong quá trình đấu tranh phòng, chống tội phạm tham nhũng, chức vụ phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế, xã hội, chính trị của đất nước cũng như đáp ứng các yêu cầu nội luật hóa Công ước Liên hiệp quốc về chống tham nhũng./. TÀI LIỆU THAM KHẢO: Quốc hội (2015), Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017. Chương 23, Mục 2: Các tội khác về chức vụ (Điều 360 - Điều 366). Đào Lệ Thu (2018). Điểm mới về các tội phạm chức vụ trong BLHS 2015. Tạp chí Tòa án (1/6/2018). Ban soạn thảo Bộ luật Hình sự sửa đổi (2015)), Bản thuyết minh chi tiết về Dự thảo BLHS (sửa đổi), Hà Nội, tháng 04/2015. Phan Thị Bích Hiền (2020). Tìm hiểu về khái niệm “người có chức vụ” và “lợi dụng chức vụ để phạm tội” trong Luật Hình sự Việt Nam. https://tks.edu.vn/thong-tin-khoa-hoc/chi-tiet/79/162. Theo tapchicongthuong.vn Nguồn bài viết: http://tapchicongthuong.vn/bai-viet/mot-so-noi-dung-moi-cua-cac-toi-pham-khac-ve-chuc-vu-theo-bo-luat-hinh-su-nam-2015-sua-doi-bo-sung-nam-2017-77018.htm

(Pháp Lý) - Trong bối cảnh liên kết thương mại toàn cầu càng rộng mở, việc ban hành các quy định về kiểm soát tên hàng hóa đối với hoạt động nhập khẩu vô cùng quan trọng. Yêu cầu hài hòa pháp luật trong nước và quốc tế, tạo môi trường pháp lý an toàn, thúc đẩy sự giao thương, đồng thời bảo đảm an ninh kinh tế nội địa là cần thiết. Bài viết “Kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu ở Việt Nam hiện nay theo pháp luật hải quan – Một số giải pháp nâng cao hiệu quả trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế” của TS. Trần Viết Long – Giảng viên khoa Luật Quốc tế (Trường Đại học Luật – Đại học Huế) sẽ góp phần làm rõ các vấn đề lý luận, thực tiễn về kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu ở Việt Nam hiện nay theo pháp luật hải quan; đồng thời đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế. Pháp lý trân trọng đăng tải. Vai trò và một số yêu cầu đặt ra khi kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu theo pháp luật hải quan Có thể hiểu kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu theo pháp luật hải quan là việc sử dụng các phương thức, biện pháp nghiệp vụ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm kiểm tra, giám sát và các cách thức khác đối với hàng hóa nhập khẩu nhằm đánh giá sự tuân thủ, sự phù hợp của tên hàng hóa theo quy định của pháp luật hải quan. Chiều 19/7/2020, Tổng cục Hải quan tổ chức họp báo chuyên đề về công tác đấu tranh chống gian lận về xuất xứ của ngành Hải quan Theo đó, kiểm soát hàng hóa nhập khẩu là hoạt động thường xuyên và có tính chặt chẽ trong hội nhập kinh tế quốc tế, thể hiện qua các vai trò như sau: Một là, bảo đảm được sự điều chỉnh của pháp luật và chính sách quản lý trong thực thi kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới. Việc lưu thông hàng hóa giữa các nước có thể thuận tiện hoặc hạn chế tùy theo chính sách thương mại quốc gia, hệ thống pháp lý và thực thi cam kết thương mại quốc tế. Kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu sẽ tác động tích cực đối với cơ quan có thẩm quyền trong quá trình đối chiếu, xác định danh mục tên hàng hóa, thực hiện việc áp thuế, so sánh, đối chiếu hàng hóa vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, trị giá hải quan, quy tắc xuất xứ hàng hóa nhập khẩu. Mặt khác, xác định loại hàng nhập khẩu qua đó đối chiếu với chính sách quản lý mặt hàng để xác định rõ với hàng hóa đó có bị cấm xuất khẩu, nhập khẩu không hay thuộc loại hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu có điều kiện. Hai là, kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu giúp nhà nước rà soát hệ thống danh mục các hàng hóa nhập khẩu đối với chính sách quản lý mặt hàng. Từ đó ban hành các quy định pháp luật phù hợp, thiết thực trong quá trình kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu. Đồng thời, bổ sung tên hàng hóa mới vào danh mục hàng hóa theo quy định của pháp luật để xác định mức thuế, chính sách ưu đãi về thuế và thống kê xuất nhập khẩu khi hàng hóa nhập khẩu qua biên giới. Ba là, kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu qua biên giới tạo ra sự minh bạch, công bằng đối với doanh nghiệp, xây dựng được niềm tin cho cộng đồng thương nhân. Mặt khác, kiểm soát tên hàng giúp nhà nước dễ dàng phân loại hàng hóa, tránh nhập khẩu các hàng hóa nằm trong danh mục cấm nhập khẩu, hàng hóa có nguy cơ ảnh hưởng cao đến sức khỏe, môi trường và các hành vi vi phạm pháp luật khác Kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu theo pháp luật hải quan phải đảm bảo được các yêu cầu cơ bản, cụ thể: Thứ nhất, kiểm tra thông tin mô tả rõ ràng tên hàng, đầy đủ thành phần, hàm lượng, tính chất, cấu tạo, đặc điểm và công dụng, đáp ứng các tiêu chí về tên gọi, mô tả hàng hóa tại danh mục hàng hóa nhập khẩu Thứ hai, đối chiếu tên hàng khai báo với nội dung chú giải phần, chương, phân chương, nhóm, phân nhóm liên quan tại danh mục hàng hóa nhập khẩu; tài liệu kỹ thuật, chứng từ khác liên quan đến hàng hóa tại hồ sơ hải quan. Thứ ba, quá trình kiểm soát tên hàng phải được thực hiện thường xuyên, liên tục và được thực hiện bởi quy trình, nghiệp vụ chặt chẽ. Kiểm soát phải được đa dạng, linh động thực hiện tại các biên giới hải quan và các địa điểm theo quy định của pháp luật, hạn chế sự tác động của kiểm soát trực tiếp, tăng cường áp dụng khoa học kỹ thuật, quản lý rủi ro và kiểm tra sau thông quan. Thứ tư, kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu qua biên giới phải đảm bảo sự thuận lợi cho doanh nghiệp thực thi pháp luật hải quan, tạo điều kiện kiểm soát nhanh để thuận tiện cho doanh nghiệp chấp hành tốt và xử lý hiệu quả doanh nghiệp vi phạm. Kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu ở Việt Nam hiện nay theo pháp luật hải quan Điểm a, khoản 1 Điều 24 Thông tư số 38/2015/TT-BTC của Bộ Tài chính quy định về nội dung kiểm tra tên hàng, mã số hàng hóa khi kiểm tra hồ sơ hải quan là: “Kiểm tra nội dung khai và kiểm tra tính chính xác về tên hàng, mã số hàng hóa, mức thuế khai trên tờ khai hải quan với các thông tin ghi trên các chứng từ trong hồ sơ hải quan. Việc xử lý kết quả kiểm tra được chia ra 3 trường hợp: 1) Trường hợp xác định người khai hải quan khai báo tên hàng, mã số hàng hóa, mức thuế rõ ràng, đầy đủ, không có sự sai lệch về tên hàng với các thông tin ghi trên các chứng từ trong bộ hồ sơ hải quan thì cơ quan hải quan chấp nhận nội dung khai về tên hàng, mã số hàng hóa và mức thuế của người khai hải quan; 2) Trường hợp đủ căn cứ để xác định người khai hải quan khai không đúng tên hàng, mã số hàng hóa, mức thuế thì hướng dẫn và yêu cầu người khai hải quan khai bổ sung theo quy định và xử lý vi phạm theo quy định của pháp luật. Trường hợp người khai hải quan không thực hiện khai bổ sung thì cơ quan hải quan xác định lại mã số hàng hóa, mức thuế và thực hiện ấn định thuế, đồng thời, tùy theo mức độ vi phạm thì xử lý theo quy định của pháp luật và thực hiện cập nhật kết quả kiểm tra vào cơ sở dữ liệu, thông quan hàng hóa sau khi người khai hải quan nộp đủ tiền thuế, tiền phạt (nếu có) theo quy định; 3) Trường hợp phát hiện thông tin khai báo về tên hàng, mô tả hàng hóa chưa phù hợp với mã số hàng hóa, hoặc sai lệch giữa các thông tin trên chứng từ thuộc bộ hồ sơ hải quan và thông tin khai trên tờ khai hải quan nhưng chưa đủ căn cứ để xác định tên hàng, mã số hàng hóa, mức thuế thì yêu cầu người khai hải quan nộp bổ sung tài liệu kỹ thuật hoặc hợp đồng mua bán hàng hóa hoặc bản phân tích thành phần sản phẩm. Qua kiểm tra các chứng từ nộp bổ sung, nếu cơ quan hải quan có đủ cơ sở xác định người khai hải quan khai không đúng tên hàng, mã số hàng hóa, mức thuế thì hướng dẫn người khai hải quan khai bổ sung. Trường hợp người khai hải quan không nộp được chứng từ theo yêu cầu của cơ quan hải quan hoặc qua kiểm tra các chứng từ, cơ quan hải quan chưa đủ cơ sở để xác định tên hàng, mã số hàng hóa, mức thuế thì thực hiện lấy mẫu phân tích, giám định theo quy định về phân loại hàng hóa, phân tích để phân loại hàng hóa, phân tích để kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu hoặc báo cáo cơ quan có thẩm quyền quyết định kiểm tra thực tế hàng hóa. Nội dung kiểm tra tên hàng khi kiểm tra thực tế là: “Kiểm tra nội dung khai và kiểm tra tính chính xác về tên hàng… trên tờ khai hải quan với thực tế hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu”. Điểm a khoản 2 Điều 24 Thông tư số 38/2015/TT-BTC quy định: “Khi kiểm tra thực tế hàng hóa, công chức hải quan phải xác định tên hàng… theo các tiêu chí nêu trong Danh mục hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu Việt Nam, Biểu thuế áp dụng đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu”. Điểm b khoản 2 Điều 24 Thông tư số 38/2015/TT-BTC quy định về xử lý kết quả kiểm tra thực tế hàng hóa được quy định như sau: “1) Trường hợp xác định không có sự sai lệch về tên hàng, mã số hàng hóa khai trên tờ khai hải quan so với hàng hóa thực tế xuất khẩu, nhập khẩu; không có sự sai lệch về mức thuế với các Biểu thuế áp dụng có hiệu lực tại thời điểm kiểm tra, cơ quan hải quan chấp nhận nội dung khai về tên hàng, mã số hàng hóa và mức thuế của người khai hải quan; 2) Trường hợp đủ căn cứ để xác định người khai hải quan khai không đúng tên hàng, mã số hàng hóa, mức thuế thì hướng dẫn và yêu cầu người khai hải quan khai bổ sung theo quy định tại Điều 20 Thông tư này và xử lý vi phạm theo quy định của pháp luật. Trường hợp người khai hải quan không thực hiện khai bổ sung thì cơ quan hải quan xác định lại mã số hàng hóa, mức thuế và thực hiện ấn định thuế, đồng thời, tùy theo mức độ vi phạm giữa nội dung khai hải quan và thực tế kiểm tra để thực hiện xử lý theo quy định của pháp luật và cập nhật kết quả kiểm tra vào cơ sở dữ liệu, thông quan hàng hóa sau khi người khai hải quan nộp đủ tiền thuế, tiền phạt (nếu có) theo quy định; 3) Trường hợp không thể xác định được chính xác tên hàng, mã số hàng hóa theo các tiêu chí trong Danh mục hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu Việt Nam, Biểu thuế áp dụng đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, công chức hải quan cùng người khai hải quan lấy mẫu để thực hiện phân tích, giám định theo quy định của Bộ trưởng Bộ Tài chính về phân loại hàng hóa, phân tích để phân loại hàng hóa, phân tích để kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu”. Như vậy, với quy định trên, tên hàng hóa đã được quy định trong văn bản pháp luật hải quan trong các trường hợp cụ thể nhất định. Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu là hoạt động thường xuyên và có tính chặt chẽ trong hội nhập kinh tế quốc tế của lực lượng Hải quan. ( ảnh minh họa) Bất cập kiểm soát tên hàng ở Việt Nam hiện nay và một số giải pháp nâng cao hiệu quả Thứ nhất, tình trạng doanh nghiệp không khai hoặc khai sai về tên hàng trong danh mục hàng hoá nhập khẩu vào Việt Nam, khai không đầy đủ tên hàng gây ra sự nhầm lẫn, khó hoặc phân biệt sai hàng hóa này với hàng hóa khác còn tồn tại bất cập. Thứ hai, tính trạng doanh nghiệp lợi dụng sự bất cập trong quy định kiểm tra tên hàng hóa để thực hiện hành vi khai báo hàng hóa sai tên so với thực tế nhập khẩu. Thứ ba, doanh nghiệp lợi dụng sự đa dạng hàng hóa nhập khẩu qua biên giới không khai báo tên hàng khi thực hiện các thủ tục và hoạt động nhập khẩu đối với hàng hóa. Từ những bất cập trên, cần có một số giải pháp nâng cao hiệu quả, cụ thể: Một là, thực hiện hiệu quả việc nội luật hóa, hài hòa hóa pháp luật để đồng bộ với các quy định pháp lý quốc tế liên quan đến tên hàng hóa. Tham khảo, sửa đổi các quy định phù hợp với tiêu chuẩn tại Công ước Kyoto sửa đổi, phù hợp với chính sách và chủ trương quản lý của Đảng và Nhà nước. Hai là, tiếp tục hoàn thiện quy định pháp lý và quản lý đối với kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu theo pháp luật Việt Nam như: cập nhật đầy đủ thông tin danh mục tên hàng hóa cụ thể; hệ thống thông tin tên hàng liên thông, tích hợp. Nhận diện và đưa vào danh mục các mặt hàng có nguy cơ gian lận về kê khai tên khi nhập khẩu, tăng cường biện pháp quản lý rủi ro đối với doanh nghiệp có dấu hiệu vi phạm hàng nhập khẩu từ một số quốc gia có khả nghi vi phạm để đưa vào diện kiểm soát phòng ngừa hiệu quả. Ba là, đẩy mạnh việc xác định chi tiết về hàng hóa, quy định có tính ràng buộc pháp lý đối với tiêu chí quản lý tên hàng trong danh mục cơ sở dữ liệu quốc gia. Xác định kịp thời tên hàng hóa nhập khẩu mới, bổ sung trong danh mục quản lý… nhằm hạn chế gian lận về tên hàng, vi phạm quy định của pháp luật trong công tác thực thi pháp luật về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu. Bốn là, tuyên truyền đối với các doanh nghiệp thực hiện hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa tuân thủ, nắm bắt các quy định về kiểm soát tên hàng hóa xuất nhập khẩu; quy định chế tài cao hơn đối với doanh nghiệp vi phạm về việc kê khai tên hàng hóa nhập khẩu qua biên giới nhằm hạn chế các hành vi gian lận thương mại trong bối cảnh hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng như hiện nay. Năm là, đẩy mạnh áp dụng phương pháp kiểm soát tên hàng hiện đại, quản lý rủi ro, hải quan điện tử. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, khoa học công nghệ để cải cách thủ tục hành chính để thu thập, giải quyết, xử lý các vấn đề phát sinh trong quá trình kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan. Như vậy, “Kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu ở Việt Nam hiện nay theo pháp luật hải quan – Một số giải pháp nâng cao hiệu quả trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế” đã thể hiện tầm quan trọng đối với việc thực hiện pháp luật hải quan đối với kiểm soát tên hàng hóa nhập khẩu qua biên giới ở Việt Nam hiện nay trong liên kết và thực hiện thương mại toàn cầu. Các phân tích, đánh giá thực trạng và giải pháp đưa ra sẽ là cơ sở khoa học phần nào tác thiết lập nhận thức về lý luận, pháp luật và thực tiễn đối với hoạt động quản lý hàng hóa nhập khẩu ở Việt Nam hiện nay trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế. TS. Trần Viết Long ( Trường ĐH Luật, Đại học Huế)

(Pháp lý) – Kê biên tài sản là biện pháp cưỡng chế của Nhà nước được quy định trong pháp luật tố tụng hình sự do cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng đối với bị can, bị cáo nhằm đảm bảo thi hành phần dân sự trong bản án hình sự. Tuy nhiên từ thực tiễn tố tụng và thi hành các đại án trong thời gian qua cho thấy pháp luật về kê biên tài sản đảm bảo THA đang bộc lộ sự bất cập, khiến cho việc thu hồi tài sản của Nhà nước do người phạm tội gây ra gặp rất nhiều khó khăn. Vậy những bất cập đó là gì và giải pháp nào để khắc phục ? Kê biên tài sản… khi “gạo nấu thành cơm” Điều 128 BLTTHS năm 2015 quy định về đối tượng kê biên và phạm vi áp dụng: “Kê biên tài sản chỉ áp dụng với bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình sự quy định hình phạt tiền, bị tịch thu tài sản hoặc để đảm bảo bồi thường thiệt hại”.  Quy định trên của pháp luật cũng có nghĩa, việc kê biên tài sản chỉ được quyền áp dụng khi nào đối tượng bị khởi tố bị can hoặc khi bị đưa ra xét xử. Còn trước đó, dù đối tượng bị thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, kể cả trong giai đoạn khởi tố vụ án nhưng chưa khởi tố bị can cũng đều được “miễn trừ trách nhiệm”, hay nói cách khác người phạm tội được hưởng quyền bất khả xâm phạm về tài sản sở hữu. Đây chính là kẽ hở của pháp luật, vô hình trung biến thành khoảng “thời gian vàng” giúp cho tội phạm có điều kiện tẩu tán, che giấu, hợp lý hóa tài sản phạm tội mà có. Thực tế thời gian qua xảy ra nhiều vụ án tham nhũng, đại án kinh tế với hàng ngàn tỷ đồng bị thất thoát, chiếm dụng nhưng không thu hồi được, bởi số tài sản này đã bị sang tên cho người khác trong gia đình… Hoặc như vụ án liên quan đến Hồ Thị Kim Thoa – cựu Thứ trưởng Bộ Công Thương, biết là người thân của bà Thoa sở hữu hàng trăm tỷ đồng , nhưng không thể xử lý được hành vi tham nhũng và không xử lý được tài sản. Rủi ro pháp lý cũng chính là nguyên nhân khiến cho các cơ quan tố tụng thiếu mặn mà áp dụng biện pháp kê biên tài sản trong giai đoạn điều tra Sự chậm trễ hoặc bỏ qua việc kê biên tài sản trong giai đoạn điều tra, truy tố là nguyên nhân dẫn tới nhiều đại án khó thu hồi tài sản phạm pháp. Mặc dù theo quy định pháp luật, tài sản có nguồn gốc phạm tội dù đã chuyển dịch quyền sở hữu cho người khác cũng bị kê biên, phong tỏa để đảm bảo thi hành án. Tuy nhiên để làm rõ được nguồn gốc tài sản bất minh là chuyện không dễ.  Trong vụ án xảy ra tại Tổng công ty Hàng hải Việt Nam (Vinalines), theo quyết định của Bản án thì Dương Chí Dũng và đồng bọn phải liên đới bồi thường cho Vinalines trên 358 tỷ đồng (trong đó riêng phần thì Dương Chí Dũng phải nộp 110 tỷ đồng) nhưng quá trình thi hành án, dù Cơ quan thi hành án đã xử lý sạch sẽ tài sản kê biên cũng chỉ thu hồi được trên 14 tỷ đồng… Cơ quan thi hành án dân sự chỉ có thể căn cứ vào tình trạng pháp lý hiện hành của tài sản để xử lý mà không có thẩm quyền điều tra, chứng minh nguồn gốc tài sản do phạm tội mà có. Ông Mai Công Danh - Cục trưởng Cục THADS cho rằng, phát hiện các hành vi phạm tội là một việc khó, nhưng để ngăn chặn, xử lý và đặc biệt là thu hồi tài sản bị thất thoát và chiếm đoạt trong các vụ án tham nhũng, kinh tế còn gặp nhiều khó khăn hơn. Nhất là các đối tượng phạm tội kinh tế, tham nhũng là những người có chức vụ, quyền hạn và có trình độ cao. Họ không chỉ thực hiện các hành vi phạm tội rất tinh vi, mà còn có khả năng che giấu các tài sản do phạm tội mà có. Những qui định làm khó cơ quan tố tụng khi vận dụng Tại khoản 3 Điều 128 BLTTHS 2015, quy định “chỉ kê biên phần tài sản tương ứng với mức có thể bị phạt tiền, bị tịch thu hoặc phải bồi thường thiệt hại”. Quy định này của pháp luật là cần thiết vì không những để đảm bảo cho công tác thi hành án mà còn đảm bảo quyền lợi của bị can, bị cáo không bị xâm phạm. Song ở chiều ngược lại làm khó cơ quan tố tụng vì nội hàm rất trừu tượng. Hai từ “có thể”… được hiểu là phụ thuộc vào tương lai, chưa khẳng định bị can, bị cáo khi bị kết tội sẽ bị áp dụng chế tài dân sự bằng hình thức nào, trừ biện pháp tịch thu tài sản xác định được theo quy định tại Điều 45 BLHS 2015. Càng khó hơn khi vận dụng cụm từ “chỉ kê biên phần tài sản tương ứng”, được hiểu là giá trị của tài sản bị kê biên phải đảm bảo ngang bằng với mức hình phạt bị can, bị cáo có thể bị áp dụng khi kết án.  Như vậy để thực hiện quy định trên, bắt buộc các cơ quan có thẩm quyền phải giải quyết cùng một lúc 2 đáp án: Vừa phải tự mình cân nhắc khả năng hậu quả pháp lý sẽ xảy ra và biện pháp chế tài dân sự mà tội phạm sẽ bị tòa án áp dụng; vừa phải đồng thời ước tính mức tiền phạt, tài sản bị tịch thu, số tiền bồi thường thiệt hại là bao nhiêu sau đó mới xác định tài sản cần kê biên, kê biên bao nhiêu sao cho tương ứng với số tiền bị phạt, bị tịch thu, bồi thường thiệt hại theo quy định… Điều này là không thể, trừ phi phải yêu cầu định giá tài sản để xác định giá trị tài sản có ý định kê biên ? Chưa kể, việc áp dụng biện pháp kê biên tài sản còn phải tiến hành nhiều trình tự, thủ tục theo quy định pháp luật rất mất thời gian, nhiều chi phí phát sinh làm ảnh hưởng đến thời gian tiến hành tố tụng… Đối với tài sản chung thì việc kê biên trong giai đoạn điều tra càng phức tạp hơn, tiềm ẩn nhiều nguy cơ sai sót. Bởi không chỉ là tài sản chung của vợ chồng mà theo Điều 207 BLDS năm 2015 thì: “Sở hữu chung là sở hữu của nhiều chủ sở hữu đối với tài sản. Sở hữu chung bao gồm sở hữu chung theo phần và sở hữu chung hợp nhất. Tài sản thuộc hình thức sở hữu chung là tài sản chung”. Điều đó có nghĩa cơ quan tố tụng phải điều tra xác minh nguồn gốc hình thành tài sản chung trong phạm vi rất rộng, liên đới tới nhiều mối quan hệ sở hữu chung, mới có thể tìm được đáp án chính xác cho việc kê biên tài sản, không xâm hại đến quyền lợi của các chủ sở hữu khác, tránh bị khiếu nại, tranh chấp. Cho đến nay, pháp luật tố tụng hình sự cũng vẫn chủ yếu quy định trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng trong việc đấu tranh, làm rõ hành vi phạm tội mà chưa quy định cụ thể, rõ ràng trách nhiệm trong việc phát hiện, xác minh tiền, tài sản tham nhũng hay có nguồn gốc từ tham nhũng của bị can, bị cáo để có áp dụng biện pháp bảo đảm cần thiết để đảm bảo thu hồi tiền, tài sản tham nhũng sau xét xử… Các cơ quan tố tụng thực hiện quy trình này chủ yếu bằng kinh nghiệm nên đương nhiên không tránh khỏi sự thiếu sót.  Thực tiễn cho thấy, việc kê biên tài sản ngay trong giai đoạn tố tụng là một biện pháp ngăn chặn tẩu tán tài sản một cách hiệu quả, đảm bảo thuận lợi cho công tác THADS. ( Ảnh minh họa) Nguyên nhân khác Thực tế cũng đã từng xảy ra không ít trường hợp khiếu nại, tranh chấp do cơ quan có thẩm quyền kê biên tài sản và tổ chức bán đấu giá tài sản không đúng làm xâm phạm đến quyền lợi của người khác dẫn tới bị khiếu nại như vụ Vinalines, Bầu Kiên, Vinashin... Mới đây là trường hợp ngôi nhà 60A Bà Huyện Thanh Quan của bà Ngô Kim Lan (vợ ông Trần Bắc Hà, trong vụ án sai phạm xảy ra tại BIDV), HĐXX Tòa án cấp cao Hà Nội phải khắc phục hậu quả bằng biện pháp giải tỏa việc kê biên. Trong phiên tòa xét xử ông Đinh La Thăng (cựu Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Dầu khí Việt Nam - PVN) và 11 đồng phạm trong vụ án xảy ra tại dự án Ethanol Phú Thọ (hôm 10/3), bị cáo Trịnh Xuân Thanh cũng đã yêu cầu HĐXX xem xét lại việc CQĐT đã kê biên ngôi nhà gắn liền với khu đất 3.400m2 tại thị trấn Tam Đảo, vì lý do tài sản được hình thành từ nguồn tiền mua trả góp của con trai ông… Rủi ro pháp lý cao. Đó cũng chính là nguyên nhân khiến cho các cơ quan tố tụng (trừ các vụ án tham nhũng và các vụ án kinh tế gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng), không mặn mà áp dụng biện pháp kê biên tài sản trong giai đoạn điều tra, truy tố mà tìm cách đẩy trách nhiệm này về cho Cơ quan THA, hoặc nếu có thì số lượng tài sản được kê biên, phong tỏa rất hạn hữu. Cùng với sự bất cập khác, không có gì lạ khi mà việc kê biên, thu hồi tài sản tham nhũng, tham ô từ các đại án sau xét xử còn nhiều hạn chế, không đạt được kết quả như mong đợi.  Theo số liệu của Tổng cục Thi hành án dân sự, đến cuối năm 2020, tỷ lệ thu hồi tài sản trong các vụ án tham nhũng, kinh tế đạt trên 30%. Trong đó có nhiều đại án có tỷ lệ thu hồi quả thấp, như: “Đại án Trịnh Xuân Thanh” chỉ mới kê biên thi hành án được 31 tỷ đồng, trong khi tổng số tiền bị cáo này phải bồi thường là 122 tỷ đồng (đạt ¼); “đại án kinh tế Huỳnh Thị Huyền Như”, tòa tuyên án bị cáo phải sung công 9.000 tỷ đồng, nhưng qua thẩm tra, thẩm định đến nay mới thu về cho Nhà nước được hơn 500 tỷ đồng (đạt 5%). Sau 4 vụ án, bị cáo Đinh La Thăng bị buộc phải bồi thường số tiền hơn 800 tỉ đồng, nhưng đến nay mới thi hành án được 4,5 tỉ đồng. Điều đáng nói là, Cơ quan THA chỉ kê biên được duy nhất một tài sản là căn nhà chung cư của hai vợ chồng ông Thăng ở Khu đô thị Sudico Sông Đà (phường Mỹ Đình, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội), số tiền ông đã thi hành án là số tiền chia đôi từ tài sản này (?) BOX: Ông Nguyễn Văn Sơn, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thi hành án dân sự: “Khó khăn, vướng mắc chung trong những vụ đại án là số tiền phải thi hành lớn, nhưng khi xét xử và tổ chức thi hành án thì tài sản bị kê biên không nhiều, không xác minh được. Chúng tôi đã báo cáo các cơ quan có thẩm quyền về những vấn đề này để tìm giải pháp”. Kiến nghị giải pháp ? 1. Tài sản bị tội phạm chiếm đoạt trong các vụ án tham nhũng là đặc biệt lớn, đối tượng phạm tội là người có chức vụ, quyền hạn, người có chuyên môn nghiệp vụ nên thường sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn khác nhau để che dấu hành vi phạm tội, che giấu nguồn gốc hình thành tài sản do phạm tội mà có, che dấu đường đi của dòng tiền và việc sử dụng tiền, nên rất khó phát hiện, thu hồi.  Từ vướng mắc trong thực tiễn như đã phân tích, giải pháp để khắc phục, trước hết cần phải xem xét hoàn thiện các qui định liên quan đến thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt không qua thủ tục kết tội. Có nghĩa việc kê biên tài sản đảm bảo thi hành án không phải chờ đến khi khởi tố bị can hay đến khi phiên tòa diễn ra mà có thể vận dụng linh hoạt ở bất cứ giai đoạn nào, kể từ khi tiếp nhận tin báo tội phạm cho đến khi khởi tố vụ án, điều tra, truy tố và xét xử; không chỉ dừng lại ở các cơ quan tố tụng mà mở rộng phạm vi thẩm quyền áp dụng biện pháp ngăn chặn đến các cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán khi phát hiện có dấu hiệu tội phạm tham nhũng, kinh tế. 2. Song song với việc hoàn thiện quy định trên của pháp luật, cần sửa đổi bổ sung hoặc có văn bản hướng dẫn cụ thể đối với nội hàm cụm từ “chỉ kê biên phần tài sản tương ứng…” (quy định tại khoản 3 Điều 128 BLTTHS 2015), theo hướng dễ vận dụng, tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan tố tụng tăng cường áp dụng kịp thời biện pháp ngăn chặn ngay từ giai đoạn điều tra. Tháo gỡ vướng mắc trong trường hợp này, nên chăng điều chỉnh cơ quan có thẩm quyền được quyền ước tính giá trị tài sản được kê biên tương ứng với mức bị cáo có thể bị phạt tiền, bị tịch thu hoặc phải bồi thường thiệt hại… trong khung sai số cho phép tối đa và tối thiểu (?)  3. Thực tiễn cho thấy, việc kê biên tài sản để đảm bảo THA ngay trong giai đoạn tố tụng là một biện pháp ngăn chặn tẩu tán tài sản một cách hiệu quả, đảm bảo thuận lợi cho công tác THADS. Tuy nhiên, công tác phối hợp giữa cơ quan tố tụng với cơ quan THADS thời gian qua còn hạn chế, nhiều vụ việc án tuyên không rõ, khó thi hành; việc đính chính, giải thích bản án, chuyển giao vật chứng, các tài liệu liên quan có trường hợp còn chưa kịp thời... Như vậy, cần bổ sung các quy định của pháp luật để bảo đảm sự liên kết, phối hợp chặt chẽ giữa giai đoạn THA với các giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử, để qua đó phát huy vai trò chủ động của cơ quan THADS trong việc xử lý tài sản đã được kê biên, phong tỏa trước đó. 4. Hiện nay, BLTTHS chỉ đề cập biện pháp kê biên, thẩm quyền kê biên, kê biên thế nào, ở giai đoạn nào mà không khẳng định đây là biện pháp bắt buộc. Từ đây dẫn tới sự tùy nghi của cơ quan có thẩm quyền trong thực hiện kê biên tài sản. Mặc dù Điều 128 BLTTHS 2015 quy định: “Những người có thẩm quyền quy định tại khoản 1 Điều 113 của Bộ luật này, thẩm phán chủ tọa phiên toà có quyền ra lệnh kê biên tài sản”. Tuy nhiên, cần quy định rõ hơn về trách nhiệm kê biên tài sản của cơ quan điều tra đối với bị can và hệ quả pháp lí đối với trường hợp người có thẩm quyền không áp dụng biện pháp kê biên dẫn đến người phải THA tẩu tán tài sản, giảm hiệu quả THA./. Ngày 2/6/2021, Ban Bí thư đã ban hành Chỉ thị số 04-CT/TW về công tác thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt trong các vụ án tham nhũng, kinh tế. Theo đó, một trong những nội dung chính và rất quan trọng của Chỉ thị là yêu cầu nâng cao hơn nữa trách nhiệm và hiệu quả phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong công tác thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt trong các vụ án hình sự về tham nhũng, kinh tế; xác định rõ vai trò, trách nhiệm của cơ quan kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan thi hành án dân sự, ban chỉ đạo thi hành án dân sự các cấp; kịp thời áp dụng các biện pháp thu giữ, tạm giữ, kê biên tài sản, đất đai, phong tỏa tài khoản ngay trong quá trình kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử VŨ LÊ MINH    

(Pháp lý) - Quyền tiếp cận đất đai là một trong những vấn đề hết sức quan trọng đối với các doanh nghiệp nói chung và đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam nói riêng. Pháp luật về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở Việt Nam trong thời gian vừa qua đã không ngừng được đổi mới, hoàn thiện và đạt được nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành về nội dung này vẫn tồn tại một số hạn chế, bất cập tạo ra những rào cản đối với quá trình phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế của Việt Nam. Bài viết sau đây của Ths. Phạm Xuân Thắng ( Khoa Luật – Học viện An ninh nhân dân) sẽ trình bày khái quát nội dung pháp luật hiện hành về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, đồng thời tập trung phân tích, đánh giá những kết quả tích cực cũng như những hạn chế, bất cập trong nội dung của các quy định pháp luật này. Trên cơ sở đó, bài viết đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế của Việt Nam hiện nay. 1. Lời mở đầu Đất đai là không gian để thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh và cũng là nguồn vốn quan trọng đối với quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Vì vậy, quyền tiếp cận đất đai là một trong những vấn đề rất quan trọng đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (ĐTNN) tại Việt Nam. Trải qua gần 35 năm thực hiện đường lối đổi mới, pháp luật về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN ở Việt Nam đã không ngừng được quan tâm xây dựng và hoàn thiện. Trong mỗi giai đoạn lịch sử, pháp luật đất đai nói chung và pháp luật về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN đã kịp thời quán triệt những quan điểm, chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và đẩy mạnh hội nhập quốc tế. Cách tiếp cận trong các lần sửa đổi Luật đất đai cho thấy hệ thống pháp luật đất đai đang dần “thân thiện” hơn với cơ chế thị trường vì lợi ích của người sử dụng và tiếp cận gần gũi hơn nữa với xu thế hội nhập kinh tế quốc tế. Pháp luật hiện hành về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN với nhiều nội dung tiến bộ đã góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế gắn với quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam. Bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được, pháp luật hiện hành về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN tại Việt Nam còn tồn tại một số bất cập, hạn chế. Một số quy định về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN còn chưa phù hợp với nội dung những cam kết trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết hoặc tham gia. Điều này đã tạo ra cản trở không nhỏ đối với quá trình phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế của Việt Nam trong thời gian vừa qua. Những thành quả tích cực đã đạt được cũng như những bất cập, hạn chế trong các quy định pháp luật về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN cần được nghiên cứu, phân tích và đánh giá một cách toàn diện, chính xác để đưa ra những hướng sửa đổi, hoàn thiện nội dung pháp luật này phù hợp với yêu cầu đẩy mạnh hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và tích cực, chủ động hội nhập kinh tế ở Việt Nam trong thời gian tới. 2. Khái quát nội dung pháp luật về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài Quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN được ghi nhận từ rất sớm trong pháp luật Việt Nam thời kỳ đổi mới. Ngay trong Luật Đất đai năm 1987, đạo luật đầu tiên của thời kỳ đổi mới, quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN đã chính thức được xác lập. Tuy nhiên, với nội dung chỉ giới hạn trong một điều luật, quy định về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN trong đạo luật này mới chỉ mang tính khái quát và chưa được rõ ràng. Theo quy định này, doanh nghiệp có vốn ĐTNN được nhận quyền sử dụng đất (QSDĐ) thông qua hình thức Nhà nước giao đất và do Hội đồng bộ trưởng nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (nay là Chính phủ) quyết định. Trong khi đó, được ban hành cùng ngày với Luật Đất đai năm 1987, Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 1987 lại quy định doanh nghiệp có vốn ĐTNN được nhận QSDĐ thông qua hình thức Nhà nước cho thuê đất. Nhiều năm sau đó, hình thức nhận QSDĐ của doanh nghiệp có vốn ĐTNN cũng không được quy định một cách rõ ràng, đầy đủ và cụ thể trong các văn bản dưới luật. Như vậy, có thể thấy rằng pháp luật về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN ở giai đoạn đầu thời kỳ đổi mới còn rất sơ sài, chưa được quy định một cách rõ ràng, cụ thể và thống nhất. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến hiệu quả thu hút đầu tư nước ngoài ở Việt Nam trong giai đoạn này rất hạn chế. Những điểm bất cập, hạn chế này chỉ được khắc phục khi Luật Đất đai năm 1987 được thay thế bởi Luật Đất đai năm 1993 với những quy định về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN một cách đầy đủ, rõ ràng và cụ thể hơn. Luật Đất đai năm 1993 đã khắc phục cơ bản những hạn chế của tư duy cơ chế bao cấp trong Luật Đất đai năm 1987 và thể chế hóa một cách khá rõ nét tư duy kinh tế thị trường cũng như bước đầu tiếp cận quan hệ đất đai gắn với quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Đạo luật này đã dành riêng một chương quy định về tổ chức, cá nhân nước ngoài, tổ chức quốc tế thuê đất của Việt Nam. Trong các quy định này, quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN tiếp tục được ghi nhận bằng hình thức thuê đất từ Nhà nước và bổ sung mới những nội dung cơ bản như: Thẩm quyền quyết định cho thuê đất thuộc về Chính phủ; thủ tục và căn cứ được thuê đất; thời hạn thuê đất . Những nội dung cơ bản này sau đó đã được cụ thể hóa một cách tương đối toàn diện trong các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Đất đai năm 1993. Có thể thấy rằng, trong giai đoạn Luật Đất đai năm 1993 được ban hành và có hiệu lực, quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN được pháp luật quy định một cách rõ ràng hơn với những nội dung đầy đủ và cụ thể hơn trước. Trong giai đoạn này, thuê đất từ Nhà nước là phương thức tiếp cận đất đai duy nhất của doanh nghiệp có vốn ĐTNN và pháp luật đã có những quy định cụ thể về nội dung này như: thẩm quyền ra quyết định cho thuê đất; trình tự, thủ tục cho thuê đất; thời hạn cho thuê đất; quyền và nghĩa vụ của chủ thể thuê đất. Luật Đất đai năm 1993 với nhiều nội dung đổi mới, tiến bộ hơn so với Luật Đất đai năm 1987 trong quy định về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN đã đóng góp vai trò quan trọng đối với việc nâng cao hiệu quả thu hút đầu tư nước ngoài, thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế của Việt Nam trong giai đoạn từ năm 1993 đến năm 2003. Tuy nhiên trước sự phát triển nhanh chóng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và quá trình hội nhập kinh tế quốc tế mạnh mẽ của Việt Nam trong giai đoạn này, nhiều nội dung của Luật Đất đai năm 1993 và Luật Đất đai sửa đổi các năm 1998, 2001 nói chung cũng như những quy định về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN đã bộc lộ những bất cập, hạn chế nhất định. Chính vì vậy, đáp ứng những yêu cầu, đòi hỏi bức thiết của thực tiễn đời sống kinh tế xã hội, Luật Đất đai năm 2003 được ban hành thay thế cho Luật Đất đai năm 1993 và các văn bản luật sửa đổi của Luật này. Trong Luật Đất đai năm 2003, quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN đã được quy định một cách tập trung, đầy đủ và toàn diện hơn so với các đạo luật đất đai trước đó. Theo quy định của Luật Đất đai năm 2003, bên cạnh phương thức tiếp cận đất đai trực tiếp từ Nhà nước thông qua hình thức thuê đất như trước kia, doanh nghiệp có vốn ĐTNN còn có thể tiếp cận đất đai từ thị trường thông qua các giao dịch chuyển QSDĐ. Đối với phương thức tiếp cận đất đai từ Nhà nước, doanh nghiệp có vốn ĐTNN được lựa chọn thuê đất ở hai hình thức cụ thể, đó là: hình thức thuê đất trả tiền thuê đất hàng năm hoặc trả tiền một lần cho cả thời gian thuê. Đối với phương thức tiếp cận đất đai từ thị trường, doanh nghiệp có vốn ĐTNN có thể nhận QSDĐ thông qua các hình thức: thuê hoặc thuê lại đất trong khu công nghiệp, khu công nghệ cao, khu kinh tế; nhận góp vốn bằng quyền sử dụng đất từ tổ chức kinh tế; thuê quyền sử dụng đất của tổ chức kinh tế, hộ gia đình, cá nhân. Những nội dung này được đánh giá là sự đổi mới mang tính đột phá trong pháp luật về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN. Quy định trong Luật Đất đai 2003 về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN đã được mở rộng hơn rất nhiều so với các thời kỳ trước với sự đầy đủ hơn về phương thức tiếp cận đất đai (từ Nhà nước và từ thị trường) và đa dạng hơn về các hình thức nhận QSDĐ cụ thể. Những quy định này đã thể hiện sự bình đẳng hơn trong việc tiếp cận nguồn lực đất đai giữa doanh nghiệp có vốn ĐTNN và doanh nghiệp trong nước, phản ánh rõ nét tính chất thị trường trong quan hệ pháp luật đất đai, góp phần nâng cao hiệu quả thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. Những nội dung khoa học tiến bộ, hợp lý trong quy định của Luật Đất đai năm 2003 về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN đã góp phần tác động tích cực cho quá trình hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và chủ động hội nhập quốc tế của Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2003 đến năm 2013. Mặc dù vậy, trong bối cảnh phát triển không ngừng của đời sống kinh tế xã hội và quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng của Việt Nam, một số nội dung của Luật Đất đai năm 2003 đã không còn phù hợp với tình hình mới, trong đó quy định về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN chưa tương đồng với những nội dung cam kết của Việt Nam ở một số điều ước quốc tế. Do vậy, sau đúng 10 năm ban hành, Luật Đất đai năm 2003 đã được thay thế bởi Luật Đất đai năm 2013 – đạo luật đất đai hiện hành của Việt Nam. Trên cơ sở kế thừa và phát triển những quy định của các đạo luật đất đai trước kia, Luật Đất đai năm 2013 tiếp tục quy định theo hướng cho phép doanh nghiệp có vốn ĐTNN có quyền lựa chọn phương thức tiếp cận đất từ Nhà nước hoặc từ thị trường. Đồng thời, với mỗi phương thức tiếp cận đất đai, Luật Đất đai năm 2013 cũng đã quy định theo hướng mở rộng hơn những hình thức nhận QSDĐ của doanh nghiệp có vốn ĐTNN. Trường hợp doanh nghiệp có vốn ĐTNN lựa chọn phương thức tiếp cận đất đai từ Nhà nước, Luật Đất đai năm 2013 quy định hai hình thức sử dụng đất: 1) Nhà nước giao đất có thu tiền sử dụng đất để thực hiện dự án đầu tư kinh doanh nhà ở nhằm mục đích để bán hoặc kết hợp bán và cho thuê; 2) Nhà nước cho thuê đất trả tiền thuê đất hằng năm hoặc trả tiền thuê đất một lần cho toàn bộ thời gian thuê . Trường hợp doanh nghiệp có vốn ĐTNN lựa chọn phương thức tiếp cận đất đai từ thị trường thì có thể lựa chọn một trong các hình thức sau: nhận chuyển nhượng vốn đầu tư là giá trị QSDĐ ; nhận góp vốn bằng QSDĐ; thuê đất, thuê lại đất trong khu công nghiệp, cụm công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao, khu kinh tế. Có thể nhận thấy, Luật Đất đai hiện hành đã mở rộng rất nhiều về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN so với các Luật Đất đai trước đây. Bên cạnh hình thức thuê đất từ Nhà nước, lần đầu tiên pháp luật Việt Nam ghi nhận hình thức nhận QSDĐ từ Nhà nước của doanh nghiệp có vốn ĐTNN bằng hình thức giao đất có thu tiền sử dụng đất để thực hiện dự án đầu tư kinh doanh nhà ở nhằm mục đích để bán hoặc kết hợp bán và cho thuê. Đây là quy định nhằm tiến tới quyền tiếp cận đất đai bình đẳng của các doanh nghiệp nước ngoài với các doanh nghiệp trong nước. Những hình thức nhận QSDĐ từ thị trường của doanh nghiệp có vốn ĐTNN cũng được Luật Đất đai năm 2013 quy định mở rộng và thông thoáng hơn so với các Luật Đất đai trước đó. Những quy định này về cơ bản đã thiết lập sự bình đẳng về quyền tiếp cận đất đai của các doanh nghiệp có vốn ĐTNN với các doanh nghiệp trong nước, góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp có vốn ĐTNN trong việc tiếp cận đất đai và sử dụng đất ổn định, lâu dài để thực hiện các dự án đầu tư. Có thể nhận thấy, Luật Đất đai hiện hành đã mở rộng rất nhiều về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN so với các Luật Đất đai trước đây. Bên cạnh hình thức thuê đất từ Nhà nước, lần đầu tiên pháp luật Việt Nam ghi nhận hình thức nhận QSDĐ từ Nhà nước của doanh nghiệp có vốn ĐTNN bằng hình thức giao đất có thu tiền sử dụng đất để thực hiện dự án đầu tư kinh doanh nhà ở nhằm mục đích để bán hoặc kết hợp bán và cho thuê. Đây là quy định nhằm tiến tới quyền tiếp cận đất đai bình đẳng của các doanh nghiệp nước ngoài với các doanh nghiệp trong nước. Những hình thức nhận QSDĐ từ thị trường của doanh nghiệp có vốn ĐTNN cũng được Luật Đất đai năm 2013 quy định mở rộng và thông thoáng hơn so với các Luật Đất đai trước đó. Nhìn lại lịch sử hình thành, phát triển pháp luật về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN ở Việt Nam có thể thấy rằng nội dung này thường xuyên được sửa đổi, bổ sung và từng bước được hoàn thiện qua mỗi thời kỳ. Pháp luật hiện hành về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN về cơ bản đã quán triệt đầy đủ những quan điểm, chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam về thu hút đầu tư nước ngoài và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đáp ứng yêu cầu của quá trình hội nhập quốc tế. Điều này đã góp phần nâng cao hiệu quả thu hút vốn đầu tư nước ngoài và thúc đẩy phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh hội nhập quốc tế của Việt Nam. (Một khu CN của một Doanh nghiệp FDI tại VN - Ảnh minh họa ) 3. Những bất cập, hạn chế trong các quy định pháp luật về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở Việt Nam hiện nay Bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được thì những quy định về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN trong Luật Đất đai năm 2013 vẫn bộc lộ một số bất cập, hạn chế. Cụ thể như sau: Thứ nhất, khái niệm về “Doanh nghiệp có vốn ĐTNN” trong Luật Đất đai năm 2013 có nội hàm không thống nhất và lạc hậu với những quy định trong pháp luật đầu tư hiện hành (của Việt Nam). Khái niệm về “Doanh nghiệp có vốn ĐTNN” trong Luật Đất đai năm 2013 được quy định trên cơ sở kế thừa và tương đồng với quy định về doanh nghiệp có vốn ĐTNN tại Luật Đầu tư năm 2005. Theo đó, Luật Đất đai năm 2013 đưa ra quy định về khái niệm “Doanh nghiệp có vốn ĐTNN” bằng phương pháp liệt kê và xác định doanh nghiệp có vốn ĐTNN là chủ thể sử dụng đất gồm ba nhóm sau: i) Doanh nghiệp 100% vốn ĐTNN; ii) Doanh nghiệp liên doanh; iii) Doanh nghiệp Việt Nam mà nhà ĐTNN mua cổ phần, sáp nhập, mua lại theo quy định của pháp luật về đầu tư. Với quy định bằng phương pháp liệt kê này, Luật Đất đai 2013 đã không thể khái quát hết được những tổ chức kinh tế có thành viên là chủ thể nước ngoài sử dụng đất tại Việt Nam, ví dụ như những hợp tác xã có thành viên là người nước ngoài. Bên cạnh đó, Luật Đầu tư hiện hành (Luật Đầu tư năm 2020 thay thế cho Luật Đầu tư năm 2014 và trước đó là Luật Đầu tư năm 2005) không sử dụng khái niệm “Doanh nghiệp có vốn ĐTNN”, mà sử dụng khái niệm “Tổ chức kinh tế có vốn ĐTNN” với nội dung thể hiện tính khái quát cao và phù hợp hơn với thực tiễn. Theo quy định của Luật Đầu tư năm 2020, “Tổ chức kinh tế có vốn ĐTNN là tổ chức kinh tế có nhà ĐTNN là thành viên hoặc cổ đông, được thành lập và hoạt động theo quy định của pháp luật Việt Nam, gồm doanh nghiệp, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã và các tổ chức khác thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh”. Ngoài ra trong các văn bản pháp luật về đầu tư và doanh nghiệp của Việt Nam hiện nay không còn điều chỉnh về “Doanh nghiệp liên doanh”. Trong khi đó, Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành vẫn sử dụng thuật ngữ “Doanh nghiệp có vốn ĐTNN” với nội hàm có liệt kê loại hình “Doanh liên doanh”. Điều này không chỉ tạo ra sự thiếu thống nhất giữa pháp luật đất đai và pháp luật đầu tư mà còn gây ra khó khăn đối với quá trình thực hiện quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN, cũng như tác động tiêu cực đến hiệu quả của công tác quản lý, sử dụng đất đai và thu hút đầu tư nước ngoài ở nước ta (Việt Nam). Thứ hai, chưa bảo đảm bình đẳng về quyền tiếp cận đất đai giữa doanh nghiệp có vốn ĐTNN với tổ chức kinh tế trong nước. - Đối với phương thức tiếp cận đất đai từ Nhà nước trong hình thức được Nhà nước giao đất có thu tiền sử dụng đất, doanh nghiệp có vốn ĐTNN chỉ có thể được thực hiện trong trường hợp duy nhất đó là sử dụng đất để thực hiện dự án đầu tư xây dựng nhà ở để bán hoặc để bán kết hợp cho thuê. Trong khi đó, ngoài trường hợp này thì tổ chức kinh tế trong nước còn được Nhà nước giao đất có thu tiền để thực hiện dự án đầu tư hạ tầng nghĩa trang, nghĩa địa để chuyển nhượng QSDĐ gắn với hạ tầng. Quy định này thể hiện sự phân biệt đối xử giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp có vốn ĐTNN, chưa thể chế hóa một cách triệt để chủ trương “Thực hiện bình đẳng trong tiếp cận các yếu tố đầu vào của các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế”. - Trường hợp doanh nghiệp có vốn ĐTNN tiếp cận đất đai từ thị trường bị giới hạn hơn so với tổ chức kinh tế trong nước. Theo quy định của Luật Đất đai năm 2013, doanh nghiệp có vốn ĐTNN chỉ có thể nhận QSDĐ từ thị trường thông qua ba hình thức, đó là: Nhận chuyển nhượng vốn đầu tư là giá trị QSDĐ; Nhận góp vốn bằng QSDĐ ; Thuê đất, thuê lại đất trong khu công nghiệp, cụm công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao, khu kinh tế. Trong khi đó, ngoài ba hình thức đã nêu, tổ chức kinh tế trong nước còn có thể nhận QSDĐ thông qua nhiều hình thức khác như: nhận chuyển nhượng QSDĐ, nhận tặng cho QSDĐ, nhận thừa kế QSDĐ. Bên cạnh đó, việc tiếp cận đất đai từ ba hình thức trên của doanh nghiệp có vốn ĐTNN cũng bị giới hạn hơn rất nhiều so với tổ chức kinh tế trong nước. Điều này dẫn đến trên thực tế, phương thức tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN chủ yếu thông qua thị trường sơ cấp. Doanh nghiệp có vốn ĐTNN dường như chưa được tiếp cận đất đai cho mục đích đầu tư, sản xuất, kinh doanh tại thị trường sử dụng đất thứ cấp. Những rào cản này đã đi ngược lại các cam kết của Việt Nam trong hội nhập quốc tế, tác động tiêu cực đến tính hấp dẫn của môi trường đầu tư, kinh doanh và hạn chế năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Thứ ba, quy định cụ thể về các trường hợp nhận QSDĐ của doanh nghiệp có vốn ĐTNN chưa bảo đảm tính hợp lý. - Theo quy định của Luật Đất đai 2013, doanh nghiệp có vốn ĐTNN được nhận chuyển nhượng vốn đầu tư là giá trị QSDĐ; khi đó, doanh nghiệp có vốn ĐTNN có quyền và nghĩa vụ tương tự như trường hợp được Nhà nước giao đất có thu tiền sử dụng đất hoặc được Nhà nước cho thuê đất có thu tiền thuê đất một lần cho cả thời gian thuê . Quy định này, một mặt chưa phù hợp với quy định của pháp luật dân sự, pháp luật doanh nghiệp; mặt khác, chưa rõ ràng trong việc xác định đó là trường hợp doanh nghiệp có vốn ĐTNN nhận QSDĐ thông qua nhận chuyển nhượng dự án hay thông qua nhận chuyển nhượng cổ phần trong doanh nghiệp khác. - Luật Đất đai năm 2013 đã quy định cụ thể hơn so với Luật Đất đai năm 2003 về trường hợp nhận góp vốn bằng QSDĐ của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, trong những quy định này còn thiếu thống nhất trong việc xác định loại doanh nghiệp có vốn ĐTNN (chỉ doanh nghiệp liên doanh hay tất cả các loại doanh nghiệp có vốn ĐTNN) được nhận góp vốn bằng QSDĐ. Ngoài ra, những quy định này cũng chưa xác định rõ về thời điểm doanh nghiệp có vốn ĐTNN được nhận góp vốn bằng QSDĐ, khi thành lập mới doanh nghiệp hay trong quá trình doanh nghiệp đã thành lập và đi vào hoạt động. Bên cạnh đó, quy định về diện chủ thể được góp vốn bằng QSDĐ với doanh nghiệp có vốn ĐTNN còn chưa hợp lý khi chỉ cho phép loại hình doanh nghiệp nhận góp vốn bằng QSDĐ từ tổ chức kinh tế trong nước mà không ghi nhận quyền đó với các loại chủ thể khác. Nội dung này phần nào thể hiện sự thiếu bình đẳng giữa doanh nghiệp có vốn ĐTNN và doanh nghiệp trong nước khi thực hiện hình thức nhận QSDĐ thông qua giao dịch góp vốn. - Quy định của Luật Đất đai năm 2013 về các trường hợp nhận QSDĐ của doanh nghiệp có vốn ĐTNN chưa bao quát được hết các trường hợp nhận QSDĐ của loại doanh nghiệp này trên thực tế. Trên thực tế, ngoài những trường hợp nhận QSDĐ được liệt kê tại Điều 169 Luật Đất đai năm 2013, doanh nghiệp có vốn ĐTNN có thể nhận QSDĐ trong những trường hợp sau: thuê, thuê lại QSDĐ của tổ chức kinh tế trong nước; nhận QSDĐ thông qua việc mua nhà, công trình xây dựng để sử dụng làm văn phòng làm việc, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ; nhận QSDĐ trong trường hợp tổ chức lại doanh nghiệp (doanh nghiệp có vốn ĐTNN thực hiện chia, tách, hợp nhất hoặc sáp nhập doanh nghiệp). Như vậy, có thể thấy rằng, quy định về các trường hợp nhận QSDĐ của doanh nghiệp có vốn ĐTNN trong Luật Đất đai năm 2013 chưa đảm bảo tính toàn diện và thiếu thống nhất với các văn bản pháp luật khác. 4. Kết luận và kiến nghị Pháp luật về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN ở Việt Nam đã nhiều lần được sửa đổi, bổ sung và không ngừng hoàn thiện. Nội dung pháp luật hiện hành về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN đã thể chế hóa kịp thời các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và chủ động, tích cực hội nhập quốc tế. Quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN đã được mở rộng và tiệm cận sự bình đẳng so với doanh nghiệp trong nước. Qua đó góp phần hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và thúc đẩy hội nhập quốc tế của Việt Nam. Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả quan trọng đã đạt được thì pháp luật hiện hành về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN còn tồn tại một số hạn chế, bất cập cần tiếp tục được sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện. Trên cơ sở phân tích, đánh giá một cách toàn diện những bất cập, hạn chế trong quy định pháp luật hiện hành về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN, chúng tôi cho rằng, để bảo đảm thể chế hóa đầy đủ chính sách của Đảng về thu hút đầu tư nước ngoài trong bối cảnh đẩy mạnh phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam, cần sửa đổi các quy định trong Luật Đất đai năm 2013 về quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN theo hướng sau: - Thay thế thuật ngữ “Doanh nghiệp có vốn ĐTNN” bằng thuật ngữ “Tổ chức kinh tế có vốn ĐTNN” như quy định của Luật Đầu tư năm 2020 để bảo đảm tính khoa học và sự thống nhất trong hệ thống pháp luật, tạo tiền đề cho việc thực hiện quyền tiếp cận đất đai của doanh nghiệp có vốn ĐTNN trên thực tế được chính xác và hiệu quả. - Sửa đổi các quy định về những trường hợp nhận QSDĐ của doanh nghiệp có vốn ĐTNN nhằm bảo đảm sự bình đẳng với doanh nghiệp trong nước ở cả phương thức tiếp cận đất đai trực tiếp từ Nhà nước và phương thức tiếp cận đất đai từ thị trường trên cơ sở thể chế hóa triệt để chủ trương “Thực hiện nhất quán một chế độ pháp lý kinh doanh cho các doanh nghiệp, không phân biệt hình thức sở hữu, thành phần kinh tế”. - Quy định chi tiết, cụ thể hơn về các trường hợp nhận QSDĐ của doanh nghiệp có vốn ĐTNN, bảo đảm sự phù hợp với pháp luật đầu tư và pháp luật doanh nghiệp. Bổ sung quy định về một số trường hợp nhận QSDĐ của doanh nghiệp có vốn ĐTNN để bảo đảm sự toàn diện trong điều chỉnh pháp luật đối với quyền tiếp cận đất đai của loại chủ thể này./. Tác giả: Ths. Phạm Xuân Thắng ( Khoa Luật – Học viện An ninh nhân dân ) TÀI LIỆU THAM KHẢO Chính phủ, Nghị định số 181/2004/NĐ-CP ngày 29/10/2004 về thi hành Luật Đất đai. Chính phủ, Nghị định số 43/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đất đai. Đảng Cộng sản Việt Nam (2017), Nghị quyết số 11-NQ/TW ngày 3/6/2017 Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trần Quang Huy, Luật Đất đai năm 2003 và vấn đề hội nhập kinh tế quốc tế, Tạp chí Luật học số 3/2005, tr. 21-28. Nguyễn Ngọc Minh, Pháp luật về quyền và nghĩa vụ của tổ chức kinh tế trong sử dụng đất, Luận án tiến sĩ luật học, Đại học Luật Hà Nội, 2016. Nguyễn Thị Nga, Pháp luật kinh doanh bất động sản đối với nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, Luật học Việt Nam - Những vấn đề đương đại, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2019, tr.805-837. Quốc hội, Luật Đất đai năm 1987. Quốc hội, Luật Đất đai năm 1993. Quốc hội, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai năm 1998. Quốc hội, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai năm 2001. Quốc hội, Luật Đất đai năm 2003. Quốc hội, Luật Đất đai năm 2013. Quốc hội, Pháp lệnh ngày 14/10/1994 về quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân nước ngoài sử dụng đất tại Việt Nam. Lưu Quốc Thái, Những vấn đề pháp lý về thị trường quyền sử dụng đất Việt Nam, Nxb Hồng Đức, Tp Hồ Chí Minh, 2016. Nguyễn Quang Tuyến và Trần Tuấn Sơn, Thực trạng pháp luật đất đai tại Việt Nam hiện nay dưới góc nhìn tham chiếu với Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 8/2018, tr. 54-62.

(Pháp lý) – Thời gian gần đây, hàng loạt các vụ án liên quan đến sai phạm trong quản lý, sử dụng đất đai được phanh phui, xử lý. Đặc biệt, liên quan đến các vụ án này, nhiều cán bộ lãnh đạo các tỉnh thành bị xử lý kỷ luật, khởi tố bắt giam. Nghiên cứu những chiêu thức, thủ đoạn , hành vi phạm tội của các bị can, bị cáo trong các vụ án này, phần nào có thể thấy rõ những lỗ hổng của Luật Đất đai đang hàng ngày, hàng giờ vô tình tiếp tay cho tiêu cực, tham nhũng. Từ đó, có thể thấy nhu cầu bức thiết của cuộc sống đòi hỏi phải khẩn trương sửa đổi Luật Đất đai. Và sau đây là những vấn đề cốt lõi cần tập trung sửa đổi, bổ sung đối với Luật Đất đai. Nhu cầu bức thiết của cuộc sống đòi hỏi cần khẩn trương sửa đổi bổ sung Luật Đất đai. Hàng loạt quan chức sa lầy trong các vụ án liên quan đến đất Điển hình mới đây, Công an tỉnh Khánh Hòa vừa ra quyết định khởi tố vụ án vi phạm các quy định về quản lý đất đai, liên quan đến việc giao "đất vàng" ở Nha Trang cho doanh nghiệp tại Trường Chính trị Khánh Hòa để làm dự án BT. Được biết, đây là một trong số những vụ án mà Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Khánh Hòa tiếp nhận, tiến hành điều tra, liên quan đến sai phạm trong việc giao "đất vàng" ở Nha Trang cho doanh nghiệp để làm dự án BT. Trước đó, theo kết luận của Thanh tra Chính phủ cuối năm 2020, từ tháng 1/2010 đến tháng 6/2017, tại tỉnh Khánh Hòa có 35 dự án sai phạm. Trong đó, rất nhiều dự án có đất nằm ở những khu vực trung tâm thành phố Nha Trang, vị trí đắc địa và phần lớn đều sử dụng đất công không thông qua đấu giá với nhiều hình thức khác nhau. Cũng trong giai đoạn này, thông qua cổ phần hóa, liên doanh, liên kết, nhiều khu đất do các doanh nghiệp Nhà nước đang sử dụng lần lượt về tay doanh nghiệp tư. Liên quan đến những sai phạm nói trên, hàng loạt cán bộ lãnh đạo tỉnh Khánh Hoà đã bị xử lý kỷ luật bằng nhiều hình thức. Trong đó, cac ông Nguyễn Chiến Thắng, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa, ông Lê Đức Vinh, Chủ tịch UBND tỉnh và ông Đào Công Thiên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh đã bị kỷ luật bằng hình thức cách hết chức vụ. Vụ án 43ha đất vàng ở Bình Dương, diễn biến mới nhất vào ngày 27/2 vừa qua, Bộ Công an đã ra quyết định khởi tố, bắt tạm giam ông Lê Văn Trang - nguyên là Cục trưởng Cục Thuế tỉnh Bình Dương, ông Võ Thanh Bình - nguyên Cục phó và Nguyễn Thái Thanh - Phó trưởng phòng Quản lý hộ kinh doanh cá nhân và thu khác, Cục Thuế tỉnh Bình Dương để điều tra về hành vi "Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát lãng phí" theo điều 219 Bộ luật Hình sự. Cho đến nay, Cơ quan Công an đã khởi tố 10 bị can về hành vi “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí” và hiện vụ án vẫn đang tiếp tục được mở rộng điều tra. Tại TP.HCM, tháng 11/2018, Cơ quan CSĐT Bộ Công an khởi tố vụ án vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí xảy ra tại Tổng công ty Bia rượu nước giải khát Sài gòn (Sabeco). Đặc biệt, liên quan đến vụ án này, có hàng loạt quan chức lãnh đạo cơ quan từ địa phương đến trung ương bị khởi tố và bắt giam. Theo đó, ông Vũ Huy Hoàng (cựu Bộ trưởng Bộ Công thương), bà Hồ Thị Kim Thoa (cựu Thứ trưởng Bộ Công thương hiện đang bị truy nã), ông Phan Chí Dũng (cựu Vụ trưởng Vụ công nghiệp nhẹ Bộ Công thương) bị đề khởi tố về tội Vi phạm các quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí. Các bị can khác trực thuộc UBND Thành phố Hồ Chí Minh và các sở, ban, ngành gồm: Nguyễn Hữu Tín (cựu Phó Chủ tịch UBND), Đào Anh Kiệt (cựu Giám đốc Sở Tài nguyên - Môi trường), Trương Văn Út (cựu Phó trưởng Phòng Quản lý đất, Sở Tài nguyên - Môi trường), Lê Văn Thanh (cựu Phó chánh Văn phòng UBND), Nguyễn Thanh Chương (cựu Trưởng Phòng Đô thị, Văn phòng UBND), Nguyễn Lan Châu (cựu chuyên viên Phòng Quản lý đất Sở Tài nguyên - Môi trường), Lâm Nguyên Khôi (cựu Phó Giám đốc Sở Kế hoạch - Đầu tư), Nguyễn Quang Minh (cựu Trưởng phòng Hạ tầng Sở Kế hoạch - Đầu tư) bị khởi tố về tội Vi phạm các quy định về quản lý đất đai. Cũng tại TP HCM, liên quan đến vụ án cho thuê, giao “đất vàng” số 8 - 12 Lê Duẩn, Q.1, ông Nguyễn Thành Tài, nguyên Phó Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh và một số cán bộ thuộc cấp Sở của thành phố đã bị truy về tội Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí, vừa bị TAND TP.HCM tuyên xử (20/9), trong đó ông Tài bị kết án 8 năm tù. Trong vụ án “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí” xảy ra tại Tổng Công ty Nông nghiệp Sài Gòn, ông Trần Vĩnh Tuyến – đương kim Phó Chủ tịch UBND TPHCM vướng vòng lao lý vì liên quan đến việc chuyển nhượng trái phép dự án Khu dân cư Phước Long B, quận 9 có quy mô hơn 3,6 ha… Trên đây chỉ là một vài ví dụ trong số hàng loạt vụ sai phạm về quản lý đất đai trên phạm vi cả nước trong thời gian gần đây. Nhưng đều cho thấy, đất đai như miếng mồi ngon để những chiếc vòi bạch tuộc tham nhũng bám lấy. Nhận diện những lỗ hổng Luật Đất đai Nghiên cứu từ những vụ án này có thể nhận thấy những bất cập của Luật Đất đai và các văn bản dưới luật đang có những lỗ hỗng lớn vô tình tiếp tay cho các nhóm lợi ích lợi dụng, thao túng, tự tung tự tác. Thứ nhất, Luật Đất đai 2013 quy định, nhà nước trao quyền sử dụng đất bằng quyết định giao đất, quyết định cho thuê đất, quyết định cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất… Như vậy việc quyết định quyền sử dụng đất (là một quyền tài sản) bằng một quyết định hành chính, do một người là đại diện cơ quan hành chính nhà nước ban hành. Quy định như vậy có thể tạo ra cơ chế xin – cho, dễ nảy sinh tham nhũng. Thứ hai, Luật Đất đai chỉ quy định việc đấu giá quyền sử dụng đất đối với trường hợp giao đất, cho thuê đất chứ chưa quy định chặt chẽ, bắt buộc phải đấu giá đối với đất do doanh nghiệp đang quản lý, sử dụng khi chuyển mục đích sử dụng đất. Vì thế, rất nhiều địa phương tìm cách lách luật bằng cách cho thuê đất, lập dự án cho hoạt động thương mại dịch vụ, có thời hạn sử dụng đất là 50 năm, sau một hai năm cho phép sử dụng lâu dài, chuyển mục đích sử dụng đất sang đất ở, để tránh phải đấu giá đất. Đồng thời quy định về đối tượng được giao đất, cho thuê đất không qua đấu giá còn khá rộng, chưa cụ thể. Biểu hiện cụ thể của nó là những sai phạm của các quan chức trong việc ban hành các quyết định giao đất, cho thuê đất trái thẩm quyền, không qua đấu giá đấu thầu, gây thất thoát, lãng phí tài nguyên, tài sản và ngân sách Nhà nước. Những sai phạm trong quản lý, sử dụng đất đai công sản khiến hàng loạt lãnh đạo quan chức nhiều tỉnh thành và cả cấp Bộ bị khởi tố Chính những lỗ hổng nêu trên đã tiếp tay cho các đối tượng liều lĩnh giao khu đất vàng 2-4-6 Hai Bà Trưng, TP.HCM cho Sabeco Pearl và được hưởng ưu đãi thuê đất tới 50 năm trả tiền 1 lần; hay khu đất “vàng” rộng gần 5.000 m2, nằm tại số 8 – 12 Lê Duẩn, Quận 1 (TP.HCM) giao cho Công ty CP đầu tư Lavenue để thực hiện dự án mà không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất. Điển hình như trong vụ vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí xảy ra tại Sabeco, khu đất 2-4-6 Hai Bà Trưng (quận 1, TPHCM) được sắp xếp giao cho Tổng công ty Sabeco (là DNNN thuộc Bộ Công Thương, vốn nhà nước chiếm 89,59%) để quản lý, sử dụng, đầu tư, xây dựng khách sạn 6 sao… và không được thành lập pháp nhân mới. Tuy nhiên ông Vũ Huy Hoàng vẫn chấp thuận chủ trương, chỉ đạo để bộ phận quản lý vốn nhà nước tại Sabeco triển khai thực hiện việc liên doanh, liên kết thành lập Công ty Sabeco Pearl trái với quy định. Căn cứ ý kiến phê duyệt, chỉ đạo của ông Vũ Huy Hoàng, bà Hồ Thị Kim Thoa, ông Phan Đăng Tuất (Chủ tịch hội đồng quản trị) ký công văn số 374 kèm theo các văn bản chấp thuận của Bộ Công Thương đề nghị UBND TPHCM chấp thuận cho Sabeco Pearl được làm chủ đầu tư dự án, thực hiện nghĩa vụ tài chính và chuyển quyền sử dụng đất từ Tổng công ty Sabeco sang Công ty Sabeco Pearl. Từ đó các sở, ngành thuộc UBND TPHCM tham mưu cho bị can Nguyễn Hữu Tín ký ban hành quyết định cho Sabeco Pearl thuê đất trái các quy định pháp luật. Thứ ba, để tạo điều kiện cho những cá nhân, doanh nghiệp có thể tiếp cận và sử dụng hiệu quả nguồn lực đất đai. Đặc biệt những cá nhân, doanh nghiệp có quỹ đất nhưng không có tài chính có thể kết hợp với những cá nhân doanh nghiệp có nguồn tài chính dồi dào nhưng lại không có quỹ đất cùng nhau phát triển sản xuất kinh doanh, gia tăng giá trị sử dụng nguồn lực đất đai. Luật đất đai cho phép sử dụng quyền sử dụng đất để góp vốn kinh doanh. Khoản 3 Điều 10, Luật Đất đai quy định: Góp vốn bằng quyền sử dụng đất là một trong những cách thức chuyển giao quyền sử dụng đất từ người này sang người khác. Đồng thời, khoản 1 điều 99 cũng quy định rõ, người nhận góp vốn được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Như vậy, tài sản là quyền sử dụng đất có thể dùng để góp vốn vào doanh nghiệp, quyền sử dụng đất đó được chuyển từ người góp vốn sang cho doanh nghiệp và trở thành tài sản của doanh nghiệp, được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Tuy nhiên, đây lại chính là kẽ hở rất lớn để nhóm lợi ích biến đất công về tay của tư nhân với giá rẻ mạt, với chiêu thức phổ biến là qua con đường góp vốn thành lập những doanh nghiệp liên doanh công – tư, rồi thoái vốn bằng cách chuyển nhượng cổ phần. Điều này có thể thấy rõ trong các vụ án “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí”. Điển hình như trong vụ đất vàng 8-12 Lê Duẩn. Theo đó, khu đất 8-12 Lê Duẩn (quận 1, TPHCM) cũng khiến một phó chủ tịch UBND TPHCM khác là ông Nguyễn Thành Tài bị khởi tố. Khu đất này được xác lập sở hữu Nhà nước vào năm 1994 và giao cho Công ty Quản lý kinh doanh nhà ký hợp đồng cho bốn công ty của Bộ Công Thương thuê đất, trả tiền hằng năm. Năm 2008, UBND TPHCM ra quyết định thu hồi nhà đất số 8-12 Lê Duẩn để thực hiện dự án xây dựng khách sạn cao cấp. Tuy nhiên, bốn doanh nghiệp này nợ tiền thuê, không chịu dời đi và có nhiều văn bản kiến nghị UBND, Thành ủy TPHCM và Bộ Công Thương đề nghị được tạo điều kiện mua chỉ định hoặc tham gia thực hiện dự án. Dù kiến nghị nói trên không được UBND TPHCM đồng ý nhưng ông Nguyễn Thành Tài vẫn ký công văn chấp thuận chủ trương cho Công ty Quản lý kinh doanh nhà làm chủ đầu tư dự án và liên doanh (góp 50% vốn điều lệ), liên kết với bốn công ty đang thuê (góp 50%). Tiếp đó, Công ty Quản lý kinh doanh nhà có công văn gửi UBND TP đề xuất cho sự hình thành tư cách pháp nhân mới (sau này là Công ty Lavenue) theo hình thức công ty cổ phần. Trong pháp nhân mới này bắt đầu xuất hiện thêm các nhà đầu tư mới với sự chấp thuận của ông Nguyễn Thành Tài. Trong đó, công ty Hoa Tháng Năm tham gia góp cùng Công ty Quản lý Kinh doanh nhà 30% vốn điều lệ; bốn công ty thuộc Bộ Công Thương bán lại 50% còn lại cho công ty Kinh Đô để cấn nợ. Như vậy, Công ty Lavenue có tỷ lệ sở hữu cổ phần của Công ty Quản lý kinh doanh nhà 20%, Công ty Kinh Đô 50%, Công ty Hoa Tháng Năm 30%. Phần vốn góp của tư nhân đã chiếm đa số (80%) trong cơ cấu sở hữu này. Và cũng từ đây, dự án khách sạn cao cấp tại khu đất 8-12 Lê Duẩn chính thức rơi vào tay tư nhân. Với chiêu thức này, đối tượng lợi dụng doanh nghiệp nhà nước có quỹ đất dồi dào thường bắt tay cùng doanh nghiệp tư nhân để thành lập những doanh nghiệp liên doanh (pháp nhân mới) với vốn góp là những khu đất vàng được nhà nước giao quản lý, khai thác và sử dụng. Đồng thời tận dụng chủ trương cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước đất công dần ra khỏi doanh nghiệp nhà nước bằng con đường chuyển nhượng cổ phần lòng vòng về tay tư nhân. Như trong vụ 43ha đất Bình Dương; vụ Tổng Công ty Nông nghiệp Sài Gòn; vụ Sabeco… Thứ tư, quy định về trình tự, thủ tục, điều kiện giao đất để thực hiện dự án đặc biệt đối với các dự án BT cũng không hợp lý, không cụ thể, dẫn đến tình trạng chủ đầu tư không đủ năng lực triển khai. Luật Đất đai năm 2013 chỉ có khoản 3 Điều 155 quy định về việc Nhà nước giao cho nhà đầu tư quản lý diện tích đất để thực hiện dự án. Ngoài ra không có quy định cụ thể nào về đất đai, loại đất, giá trị đất đai để trả cho nhà đầu tư khi thực hiện dự án BT. Nghị định 43/2014/NĐ-CP quy định thi hành chi tiết Luật Đất đai có riêng Điều 54 quy định về đất thực hiện dự án BT và BOT. Tuy nhiên, Nghị định này cũng chỉ quy định về việc nhà nước giao đất và chuyển giao đất, không hề có quy định gì về loại đất đem đổi và xác định giá trị đất đai đem đổi. Như vậy, đang tồn tại một khoảng trống pháp lý rất lớn về dự án BT tại Luật Đất đai và văn bản hướng dẫn Luật này, trong khi nhiều văn bản khác về BT lại quy chiếu về việc thực hiện theo quy định của Luật Đất đai. Bên cạnh đó, quy định về thời điểm giao đất để thanh toán dự án BT và thời điểm giao dự án BT còn bất cập, không rõ ràng khiến việc thanh toán dự án bằng quỹ đất không đảm bảo nguyên tắc ngang giá. Chính điều này dẫn đến những sai phạm nghiêm trọng trong việc giao "đất vàng" ở Nha Trang cho doanh nghiệp để làm dự án BT. Khu "đất vàng" số 1 Trần Hưng Đạo, TP Nha Trang vốn là đất cơ quan Trường Chính trị tỉnh Khánh Hòa, nay đã thành trung tâm thương mại, nhà ở, khách sạn của doanh nghiệp. Thứ năm, nhiều quy định pháp luật về định giá đất còn bộc lộ nhiều bất cập, chưa phù hợp thực tế. Theo đó, một trong những nguyên tắc định giá đất là phải “phù hợp với giá đất phổ biến trên thị trường” (điểm c, khoản 1, Điều 112) nhưng trên thực tế thực hiện thì hầu như lại thoát ly khỏi giá cả thị trường. Ngay từ khi thông qua Luật Đất đai năm 2013, Tổng Cục Quản lý đất đai thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chỉ ra rằng, khung giá đất của Nhà nước chỉ bằng khoảng 20% khung giá đất thị trường. Tương tự như thế, khung giá đất của cấp tỉnh cũng chỉ bằng từ 30 đến 60% giá đất thị trường tại địa phương. Đáng lưu ý, toàn bộ quy trình định giá đất đều do cơ quan hành chính Nhà nước thực hiện. Mặc dù, Điều 115 và Điều 116 có đề cập đến tư vấn giá đất nhưng cũng chưa có quy định bảo đảm cho tổ chức tư vấn giá đất thực sự có vị trí độc lập… Do vậy, giá đất mang nặng tính “áp đặt”… Những vấn đề cốt lõi cần sửa đối với Luật Đất đai Từ thực tế nghiên cứu các đại án liên quan đến đất đai cho thấy, rất khó để ngăn ngừa hành vi tương tự xảy ra trong tương lai, nếu như không bịt được lỗ hổng của pháp luật. Điều này đặt ra nhu cầu bức thiết cần phải sửa đổi Luật Đất đai để bịt các lỗ hổng như đã phân tích ở trên. Theo chúng tôi, để bít được những lỗ hổng này thì việc sửa đổi bổ sung Luật Đất đai cần tập trung vào những vấn đề cốt lõi sau: 1. Sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến quy hoạch sử dụng đất; cơ chế giao đất, cho thuê đất theo hình thức đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu dự án có sử dụng đất và hình thức chỉ định; chuyển mục đích sử dụng đất nhằm… để đảm bảo sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật nói chung, sự đồng bộ, thống nhất giữa Luật đất đai với các luật liên quan như Luật quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Nhà ở…. 2. Sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến việc chuyển dịch đất đai như thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất; chuyển nhượng, thuê quyền sử dụng đất, nhận góp vốn bằng quyền sử dụng đất nhằm tạo điều kiện thuận lợi để người dân, doanh nghiệp tiếp cận đất đai để tổ chức sản xuất, kinh doanh, phát triển kinh tế - xã hội nhưng đồng thời ngăn chặn được nhóm lợi ích lợi dụng để biến đất công thành tư. 3. Sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến tài chính đất đai, giá đất nhằm một mặt giải quyết những ách tắc trong tổ chức thực hiện mặt khác khắc phục tình trạng lợi dụng trục lợi, tham nhũng từ đất đai… Đinh Chiến– Văn Thư

Ở hầu hết các quốc gia, ngày càng có nhiều kỳ vọng vào các tiêu chuẩn cao hơn cho tính liêm chính trong dịch vụ dân sự, các tổ chức công, dịch vụ công, các tập đoàn do chính phủ kiểm soát và chính phủ. Trong bối cảnh này, xung đột lợi ích dưới nhiều hình thức đã trở thành một vấn đề cần được xem xét kỹ lưỡng ở nhiều góc độ và từ nhiều các cấp quản lý. Về nguyên tắc, xác định khái niệm xung đột lợi ích trong khu vực công không phải một vấn đề quá phức tạp. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), xung đột lợi ích là “tình huống trong đó một cán bộ công chức, trong thẩm quyền chính thức của mình, đưa ra hoặc phải đưa ra các quyết định hoặc có những hành động, có thể tác động tới lợi ích cá nhân của họ”(1). Tuy nhiên, việc thiết lập các khuôn khổ chính sách hiệu quả để kiểm soát xung đột lại là một nhiệm vụ phức tạp. Để giải quyết một xung đột cụ thể, một loạt những dữ kiện, luật áp dụng và chính sách liên quan, cần được thiết lập hoặc rà sát, đồng thời cần có một sự phân biệt rõ ràng giữa các tình huống xung đột, như “tiềm tàng” hay “hiện hữu”.  Giảm thiểu tham nhũng qua ngăn ngừa xung đột lợi ích Một số quốc gia đã thông qua luật xung đột lợi ích cụ thể, bao gồm các định nghĩa, thủ tục ngăn ngừa,  tiết lộ và quản lý xung đột lợi ích, cũng như thủ tục điều tra, đi kèm áp dụng các biện pháp kỷ luật, hành chính hoặc hình sự. Ngăn ngừa xung đột lợi ích, bao gồm bắt buộc công khai các xung đột lợi ích tiềm ẩn của quan chức nhà nước và việc thực hiện các chính sách và thủ tục quản lý xung đột lợi ích(2), đảm bảo xung đột lợi ích không biến thành tham nhũng. Cách tiếp cận này thường được bổ sung bởi các hạn chế cụ thể, ví dụ như cấm hoặc hạn chế nhận quà tặng, hạn chế tham gia vào các tổ chức phi lợi nhuận hoặc các hoạt động kinh doanh ngoài chức năng công vụ. Trong các khu vực pháp lý với trọng tâm trách nhiệm là phát hiện, điều tra và xử phạt các xung đột lợi ích thực tế như một hành vi vi phạm kỷ luật, hành chính hoặc hình sự, vi phạm xung đột lợi ích gần với những hành vi tham nhũng khác, như lạm dụng chức vụ. Sự phức tạp và đa dạng trong tình huống phát sinh xung đột lợi ích, cùng gánh nặng hành chính liên quan đến việc thực thi các biện pháp chống tham nhũng, cho thấy tầm quan trọng của các chính sách và thủ tục phòng ngừa, giúp cán bộ công chức nhận thức được trách nhiệm của họ và tạo cơ hội giải quyết xung đột trước khi chúng xảy ra. Xung đột lợi ích trong tuyển dụng ở khu vực công  Trong khi các hệ thống pháp luật khác nhau, tất cả các hình thức xung đột lợi ích, về cơ bản, đều có thể được phân thành hai dạng(3), bao gồm xung đột lợi ích tài chính và xung đột lợi ích phi tài chính. Xung đột lợi ích tài chính liên quan trực tiếp đến lợi ích tiền tệ. Một công chức được cho là vi phạm xung đột lợi ích tài chính khi bản thân công chức này sử dụng quyền lực công vụ để thu về cho cá nhân họ, thành viên trong gia đình của họ, hoặc các cộng sự thân cận, lợi nhuận về tài chính hoặc tránh được tổn thất tài chính. Bản chất của xung đột lợi ích phi tài chính thường liên quan tới các mối quan hệ cá nhân hoặc tổ chức, những mối ràng buộc có thể gây ảnh hưởng đến khả năng đưa ra quyết định khách quan của công chức. Ở châu Âu nói chung, công chức nhà nước cũng phải trải qua quá trình tuyển dụng, tuy nhiên lực lượng cạnh tranh ở khu vực công dường như không lớn như các doanh nghiệp tư nhân. Bởi vậy, các chính phủ buộc phải sử dụng các chính sách lương và việc làm để góp phần đảm bảo thực hiện cùng lúc nhiều mục tiêu như: Bảo đảm các mục tiêu về ngân sách(4); thực hiện chính sách ổn định kinh tế vĩ mô(5); tái phân phối tài nguyên(6); hoặc để thỏa mãn các nhóm lợi ích có thể đạt được lợi ích thông qua hoạt động bầu cử(7). Ở một số quốc gia, các hoạt động tuyển dụng của chính phủ đôi khi dựa trên chủ nghĩa gia đình trị (nepotism), ở đây được định nghĩa là sự giới hạn tuyển dụng một số vị trí trong khu vực công cho một nhóm nhỏ những người lao động có quan hệ chính trị hoặc cá nhân. Bằng những quan hệ này, một số người lao động có thể không cần “xếp hàng” hay tham dự ứng tuyển hợp pháp mà vẫn có thể tìm được việc làm trong khu vực công. Một điểm chung của những quốc gia với nhiều tiêu cực trong tuyển dụng là tần suất bổ nhiệm chính trị lớn. Báo cáo Government at a Glancecủa OECD năm 2017 nêu rõ sự khác biệt giữa các quốc gia trong việc luân chuyển nhân viên sau những thay đổi trong bộ máy chính trị. Ở các nước như Đức và Anh, tần suất luân chuyển nhân viên là khá thấp, và chủ yếu thay đổi ở các vị trí cố vấn. Ở các nước như Hy Lạp và Tây Ban Nha, phạm vi luân chuyển mở rộng đến cả các lớp quản lý công cao cấp và trung cấp.  Thêm vào đó, chính trị gia hoặc công chức sử dụng ảnh hưởng cá nhân để tuyển dụng thành viên gia đình hoặc bạn bè cũng là một yếu tố quan trọng. Có một sự chênh lệch nhất định về biểu hiện và tần suất của sai phạm này giữa các quốc gia châu Âu, nhưng nhìn chung là phổ biến hơn ở các quốc gia có chênh lệch lớn về lương ở khu vực công - tư.  Chủ nghĩa gia đình trị và trường hợp của bang Bavaria, Cộng hòa Liên bang đức  Ngày 26/4/2013, Georg Schmid, lúc bấy giờ là người đứng đầu nhóm nghị sĩ Liên minh Xã hội Cơ đốc giáo Bavaria (CSU) trong Quốc hội bang Bavaria, đã đệ đơn từ chức vì những báo cáo liên quan đến công việc với đãi ngộ cực cao của vợ ông. Cựu nghị sĩ đảng CSU đã tuyển dụng chính vợ của mình với danh nghĩa một nhân viên tự doanh cho một văn phòng bầu cử ở Donauwörth trong hơn hai mươi năm với mức lương hậu hĩnh lên tới 5500 euro một tháng(8). Kể từ năm 2000, Bavaria đã ban hành luật, cấm các đại diện của bang này tuyển dụng vợ/chồng và con cái. Tuy nhiên, ông Schmid đã sử dụng một ngoại lệ vẫn còn tồn tại, vốn để áp dụng cho các trường hợp cũ: Các hợp đồng được ký kết trước khi luật đi vào hiệu lực được phép tiếp tục vô thời hạn. Mười bảy trong số chín mươi hai đại diện của CSU tại quốc hội Bavaria đã sử dụng ngoại lệ này, cho đến năm 2013, phần lớn đã buộc phải sa thải người thân của họ. Ngày 29/4/2013, một thành viên CSU khác của Quốc hội tiểu bang đã lên tiếng từ chức. Georg Winter, người đứng đầu Ủy ban ngân sách, đã tuyển hai con trai của ông vào vị trí công nghệ thông tin. Hợp đồng tuyển dụng được ký kết không lâu trước khi luật này có hiệu lực vào năm 2000, lúc này, hai cậu bé mới mười ba và mười bốn tuổi.  Chỉ số và thực tế chống tham nhũng ở Cộng hòa Liên bang Đức  Đức là một trong những thành viên sáng lập của Nhóm các quốc gia chống tham nhũng của hội đồng châu Âu (GRECO)(9) từ năm 1999. Từ đó đến nay, nước này đã trải qua bốn vòng đánh giá, tập trung vào các chủ đề khác nhau liên quan đến PCTN(10). Trong các cuộc khảo sát quốc tế, Đức nằm trong nhóm các nước châu Âu thường được coi là ít bị ảnh hưởng bởi tham nhũng. Kết quả một cuộc khảo sát tại Đức được đưa trong Eurobarometer năm 2019 cho thấy phần lớn những người được hỏi cho rằng tham nhũng ở nước họ nhỏ hơn mức trung bình so với mặt bằng chung Liên minh châu Âu(11). Trong Bảng xếp hạng Chỉ số cảm nhận Tham nhũng năm 2020 của Tổ chức Minh bạch quốc tế (TI), Đức chiếm vị trí thứ 9/180 quốc gia, đạt 80/100 điểm. Nhìn chung, các thông số về chống tham nhũng của Đức là khá tốt, nhưng trên thực tế chỉ rơi ở mức trung bình so với các nước láng giềng châu Âu. Thêm vào đó, các số liệu thống kê chỉ là ước tính. Trong một cuộc phỏng vấn với Deutsche Welle vào năm 2013(12), giáo sư xã hội học Ruth Linssen thuộc Đại học Nghiên cứu Xã hội Münster cho hay, việc đo lường tham nhũng là rất khó khăn, các trường hợp sai phạm ít khi được phát hiện, và một số lượng lớn những vụ việc vẫn lẩn tránh được pháp luật. Theo bà Linssen, chỉ khoảng một đến năm phần trăm sai phạm liên quan đến tham nhũng được đưa ra ánh sáng. Đòi hỏi sự minh bạch và một khung pháp lý chặt chẽ hơn Bởi rất khó có thể phát hiện các vụ việc liên quan đến tham nhũng nói chung và xung đột lợi ích nói riêng, đặc biệt là những trường hợp với quy mô nhỏ, khi được mời bình luận về vụ việc kể trên, ông Christian Humborg, Giám đốc TI kêu gọi sự rõ ràng trong công khai thông tin cho quần chúng, nhằm ngăn chặn những vụ việc tương tự xảy ra. Tại Đức, một trong những đạo luật như vậy là Luật tự do thông tin. Luật này cho phép công dân có quyền truy cập các hồ sơ chính thức của chính phủ và từ đó có thể kiểm soát hoạt động chính phủ. Theo ông Humborg, chỉ đơn giản nhìn vào hồ sơ không có nghĩa là người ta có thể bắt được tất cả những chính trị gia tham nhũng, tuy nhiên, chỉ riêng thực tế rằng công dân khả năng làm được việc này có thể sẽ khiến họ thay đổi hành vi chính trị và khiến cho tham nhũng trở nên khó khăn hơn. Có một sự phân chia Bắc - Nam trong quyền tự do thông tin ở Đức. Bốn trong số năm bang không hề có luật kể trên nằm ở miền nam nước Đức (bao gồm Bavaria, Hessen, Baden-Württemberg và Sachsen), ông Humborg cho hay. Rõ ràng, có một sự tương quan giữa luật tự do thông tin với khả năng kiểm soát và xử lý các vụ việc tham nhũng ở các bang. Tương tự, bà Linssen cũng coi việc thiết chặt các chế tài quản lý và xử lý là một phương pháp hữu hiệu trong PCTN. Theo bà, Đức vẫn còn nhiều thiếu sót trong luật pháp để ngăn chặn các chính trị gia trục lợi từ chức vụ của họ. “Công ước Liên hợp quốc về Chống tham nhũng đã được 140 quốc gia ký kết. Đức không nằm trong số đó, bởi các đạo luật chống hối lộ đối với các đại diện chính trị của chúng ta còn quá lỏng lẻo”. Bà Linssen cho rằng, bất chấp thực trạng đáng xấu hổ này, liên minh chính phủ vẫn không thể đi đến thống nhất về cách thắt chặt luật pháp. Kết luận Với Chỉ thị chống tham nhũng (Anti-Corruption Directiv) do Quốc hội Liên bang ban hành, cùng các quy định bổ sung, ví dụ như bộ Quy tắc ứng xử chống tham nhũng (Anti-Corruption Code of Conduct), Đức đã có một khuôn khổ pháp lý chống tham nhũng tương đối vững chắc, trong đó, nghĩa vụ xác định các lĩnh vực hoạt động đặc biệt dễ bị tham nhũng của các cơ quan liên bang là một tính năng đặc biệt đáng chú ý; những lĩnh vực, hoạt động này, khi được phát hiện, sẽ được xử lý bằng những biện pháp tiếp theo, thường là đánh giá liệu các chế tài có sẵn có còn đủ sức bảo vệ hay không. Tuy nhiên, bởi khuôn khổ này chủ yếu tập trung vào tổng thể cơ quan hành chính liên bang, vẫn tồn tại một số lĩnh vực mà các quy định và chính sách hiện hành cần được bổ sung, nhằm vào các vấn đề liêm chính cụ thể mà các nhà điều hành phải đối mặt. Theo tinh thần này, việc thiết lập quy tắc ứng xử dành riêng cho những nhà điều hành cấp cao là sự bổ sung cần thiết cho Sổ tay hiện có dành cho các bộ trưởng Liên bang và Tổng Thư ký của Quốc hội (parliamentary state secretaries). Trong bối cảnh này, ngăn ngừa xung đột lợi ích cũng là vấn đề cần được phải lưu ý nhiều hơn, cả đối với những đối tượng đương chức và sau khi miễn nhiệm.  Cần nhấn mạnh hơn nữa sự cần thiết của việc đưa ra các điều khoản và hướng dẫn rõ ràng cho các bộ trưởng Liên bang và Tổng Thư ký Quốc hội về việc ngăn ngừa xung đột lợi ích. Những nhà lãnh đạo cấp cao có trách nhiệm thông báo xung đột lợi ích giữa cá nhân và chức trách công của họ một cách đầy đủ và thẳng thắn, kèm theo lợi ích tài chính. Hiện tại, những yêu cầu này chưa được quy định. Những hình thức hợp tác mới giữa Chính phủ và khu vực tư nhân đồng nghĩa với việc xung đột lợi ích sẽ xuất hiện những hình thức mới, đặt ra những thách thức mới cho các nhà hoạch định chính sách và các nhà quản lý công. Tránh né các tình huống xung đột lợi ích bằng cách đơn thuần cấm tất cả mọi loại lợi ích tư nhân từ phía các quan chức nhà nước là không khả thi. Thay vào đó, công chức nhà nước phải chịu trách nhiệm cá nhân trong việc xác định và giải quyết các tình huống vấn đề, và các tổ chức công phải cung cấp các khung chính sách thực tế, đặt ra các tiêu chuẩn tuân thủ có thể thực thi và thiết lập các hệ thống quản lý hiệu quả; kèm theo đó là cung cấp đào tạo và đảm bảo rằng các chính trị gia và nhân viên công vụ thực sự tuân thủ tinh thần của các tiêu chuẩn đó.  (1) Bertók, J., 2003. Managing conflict of interest in the public service: OECD guidelines and Country Experiences. Organisation for Economic Co-operation and Development, 13-14. (2) Chi tiết và các ví dụ thực hành, xem: Tài liệu Ban Thư ký UNCAC (Công ước Liên hợp quốc về Chống tham nhũng) chuẩn bị cho Nhóm Công tác Phòng ngừa: Ngăn ngừa và quản lý xung đột lợi ích (Điều 7, khoản 4, Công ước Liên hợp quốc về Chống tham nhũng). (3) World Bank, 2020. Preventing and Managing Conflicts of Interest in the Public Sector. Good Practices Guide. Prepared at the request of the G20 Anti-corruption Working Group by the World Bak, OECD and UNODC. The World Bank, 7-8 (4) Gyourko, J.vàTracy, J.,1989. The importance of local fiscal conditions in analyzing local labormarkets. Journal of Political economy, 97(5), 1208-1231. (5) Keynes, J. M., 1936. The General Theory of Employment, Interest and Money. Macmillan, 73(14) (6) Alesina, A., Baqir, R. vàEasterly, W., 2000. Redistributive Public Employment, Journal of Urban Economics, 48(2), 219–241. (7) Gelb, A., Knight, J.B. vàSabot, R.H., 1991. Public Sector Employment, Rent Seeking and Economic Growth, Economic Journal, 101(408), 1186–1199. (8) Chi tiết vụ việc và bản án được đưa trên Süddeutsche Zeitung. (9) Nhóm các quốc gia chống tham nhũng (GRECO) được thành lập vào năm 1999 bởi Hội đồng châu Âu để giám sát việc tuân thủ các tiêu chuẩn chống tham nhũng của các quốc gia thành viên. (10) Vòng đánh giá I: Tính độc lập, chuyên môn và phương tiện sẵn có của các cơ quan quốc gia tham gia PCTN/Mức độ và phạm vi miễn trừ; Vòng đánh giá II: Xác định, thu giữ và tịch thu tiền tham nhũng/Quản lý nhà nước và tham nhũng/Phòng ngừa pháp nhân được sử dụng làm lá chắn cho tham nhũng/Luật thuế và tài chính để chống tham nhũng/Mối liên hệ giữa tham nhũng, tội phạm có tổ chức và rửa tiền; Vòng đánh giá III: Hình sự hóa tham nhũng/Minh bạch tài trợ của đảng; Vòng đánh giá IV: PCTN đối với thành viên quốc hội, thẩm phán và công tố viên. (11) Xem chi tiết Báo cáo tham nhũng vòng thứ năm của Đức, phát hành ngày 15/12/2020, tr.7-8. (12) https://www.dw.com/en/examining-nepotism-in-germany/a-16783849. Theo noichinh.vn Nguồn bài viết: https://noichinh.vn/nghien-cuu-trao-doi/202108/kiem-soat-xung-dot-loi-ich-de-phong-chong-tham-nhung-trong-tuyen-dung-cong-chuc-tu-vi-du-cua-cong-hoa-lien-bang-duc-309932/

(Pháp lý) - Nghiên cứu từ tố tụng các vụ án kinh tế tham nhũng lớn điều tra, xét xử năm 2020, chúng ta có thể nhận diện được các chiêu thức, thủ đoạn điển hình mà các đối tượng đã sử dụng để thực hiện hành vi phạm tội, đặc biệt là thủ đoạn cấu kết tinh vi giữa doanh nghiệp với những quan chức có thẩm quyền trong việc đấu thầu, chỉ định thầu, ký quyết định mua bán, chuyển nhượng, chuyển đổi mục đích sử dụng đất… gây thất thoát tài sản Nhà nước hàng nghìn tỉ đồng. Đồng thời, cũng phát hiện ra nhiều lỗ hổng của pháp luật, từ thiếu những quy định về cơ chế giám sát cơ quan quản lý thầu, nhà thầu… đến bất cập trong công tác đấu thầu, chỉ định thầu… và quy định thiếu minh bạch trong việc giao đất, cho thuê đất, xác định giá đất không sát giá thị trường… đã tạo kẽ hở cho tiêu cực tham nhũng, trục lợi. Từ đây, đặt ra nhiệm vụ cấp bách cho các cơ quan chức năng cấp thiết bịt những lỗ hổng pháp luật về đất đai, đấu thầu, đấu giá… 15 vụ án trọng điểm được điều tra, xét xử năm 2020 Năm 2020, các cơ quan tiến hành tố tụng Trung ương và địa phương đã đẩy nhanh tiến độ điều tra, truy tố, xét xử nhiều vụ án thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng theo dõi, chỉ đạo. Đặc biệt, trong đó phải kể đến 15 vụ án trọng điểm được mở rộng điều tra, khởi tố nhiều bị can, làm rõ bản chất hành vi chiếm đoạt, tham nhũng của các bị can, bị cáo để xử lý theo quy định của pháp luật. Cụ thể: Vụ án vi phạm các quy định về quản lý đất đai xảy ra tại Tổng Công ty Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn (Sabeco), Q.1, TP.HCM. Vụ án vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát lãng phí liên quan đến dự án 8 - 12 Lê Duẩn, Q.1, TP.HCM. Vụ án vi phạm các quy định về quản lý đất đai; lừa đảo chiếm đoạt tài sản xảy ra tại Công ty Hải Thành, Quân chủng Hải quân liên quan đến đất số 7 - 9 Tôn Đức Thắng, Q.1, TP.HCM. Vụ án lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng xảy ra tại Hội sở chính Ngân hàng Đầu tư - phát triển VN (BIDV) và chi nhánh Hà Thành, chi nhánh Hà Tĩnh và Công ty TNHH thương mại và dịch vụ du lịch Trung Dũng. Vụ án vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng xảy ra tại Công ty CP hóa dầu và nhiên liệu sinh học dầu khí (PVB) trong dự án xây dựng Nhà máy Ethanol Phú Thọ. Vụ án vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng; vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí xảy ra tại Công ty CP Tập đoàn Yên Khánh và các đơn vị có liên quan. Vụ án vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng; vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí xảy ra tại dự án cải tạo và mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty gang thép Thái Nguyên. Vụ án vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí; tham ô tài sản xảy ra tại Tổng Công ty nông nghiệp Sài Gòn (Sagri). Vụ án vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng xảy ra tại Ngân hàng Phương Nam (Sacombank). Vụ án vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng xảy ra tại dự án cao tốc Đà Nẵng - Quảng Ngãi. Vụ án “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng; Buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh; Lợi dụng chức vụ, quyền trong khi thi hành công vụ” xảy ra tại Cục Quản lý dược, Bộ Y tế, Công ty VN Pharma và các cơ quan, đơn vị liên quan. Vụ án “Buôn lậu; Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng; Rửa tiền; Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Công ty Nhật Cường và một số đơn vị liên quan; Vụ án “Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thành phố Hà Nội (CDC Hà Nội) thuộc Sở Y tế Hà Nội, Công ty Cổ phần định giá và bán đấu giá tài sản Nhân Thành, Công ty TNHH Vật tư khoa học và Thương mại Việt Nam và các đơn vị có liên quan; Vụ án “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” xảy ra tại Công ty Cổ phần hóa dầu và nhiên liệu sinh học dầu khí (PVB), Tổng Công ty xây lắp dầu khí Việt Nam; Vụ án “Vi phạm quy định trong hoạt động ngân hàng, hoạt động khác liên quan đến hoạt động ngân hàng, Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản” xảy ra tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Đông Á. Nhiều vụ đất công, tài sản nhà nước “rơi” vào tay tư nhân với giá rẻ mạt nhờ sự “tiếp tay” của quan chức Nhận diện những chiêu thức, thủ đoạn của tội phạm kinh tế - tham nhũng Trên cơ sở nghiên cứu từ quá trình tố tụng các đại án 2020, chúng tôi nhận thấy các đối tượng đã sử dụng rất nhiều chiêu thức, thủ đoạn nhằm thực hiện các hành vi phạm tội của mình. Nhưng tựu chung lại, có 3 thủ đoạn điển hình mà các đối tượng này thường sử dụng. Thứ nhất, các đối tượng cố tình bỏ qua quy định về thẩm định giá, không tổ chức đấu giá tài sản và không đấu thầu dự án… hòng biến tài sản công thành tư, làm thất thoát nghiêm trọng tài sản của Nhà nước. Điển hình là vụ án: “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát lãng phí” liên quan đến dự án 8-12 Lê Duẩn, Quận 1, TP Hồ Chí Minh. Khu đất này có diện tích rộng gần 5.000 m2, nằm ở vị trí có lợi thế đặc biệt về thương mại, được Ban chỉ đạo sắp xếp, xử lý nhà đất thuộc sở hữu Nhà nước tại TP HCM giao Công ty Quản lý kinh doanh nhà TP.HCM lập thủ tục bán đấu giá và chuyển nhượng quyền sử dụng đất để thực hiện dự án. Trong quá trình triển khai thực hiện, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của ông Nguyễn Thành Tài – cựu Phó Chủ tịch UBND TPHCM, khu đất “vàng” được giao cho Công ty CP đầu tư Lavenue (một pháp nhân mới thành lập) hợp tác cùng với Công ty TNHH MTV Hoa Tháng Năm (chưa hề tham gia bất cứ dự án nào) để triển khai thực hiện DA khách sạn cao cấp, thương mại dịch vụ, căn hộ cho thuê với thời hạn sử dụng đất là 50 năm. Sai phạm nghiêm trọng của ông Tài và các thuộc cấp trong vụ án này là đã thực hiện chuyển giao quyền sở hữu khu đất “vàng” cho 02 công ty tư nhân nhưng không tuân thủ các quy định của pháp luật. Cụ thể, không tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư có năng lực, không thẩm định giá tài sản, không tổ chức đấu giá quyền sử dụng đất. Hậu quả làm thiệt hại tài sản của Nhà nước với số tiền lên tới 2.554 tỷ đồng. Hành vi, thủ đoạn nói trên tiếp tục được áp dụng trong vụ án “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí” xảy ra tại Tổng Công ty Nông nghiệp Sài Gòn, đẩy ông Trần Vĩnh Tuyến – đương kim Phó Chủ tịch UBND TPHCM vào vòng lao lý. Khác với 2 vụ án trên, trong vụ án: “Vi phạm các quy định về quản lý đất đai” xảy ra tại Tổng Công ty bia rượu nước giải khát (Sabeco), Quận 1, TP. Hồ Chí Minh, hành vi vi phạm của các bị can “đẳng cấp” hơn. Để “hóa kiếp” khu đất “vàng” tọa lạc tại địa chỉ 2-4-6 Hai Bà Trưng, Quận 1, TP.HCM về tay tư nhân, Sabeco được sự tiếp sức của cựu Phó Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Hữu Tín, đã xây dựng kịch bản: Góp vốn thành lập Công ty CP Đầu tư Sabeco Pearl để làm chủ đầu tư dự án Sài Gòn Mê Linh Tower. Tiếp đó, ông Tín ký văn bản cho hưởng ưu đãi thuê đất tới 50 năm trả tiền 1 lần để thực hiện dự án mà không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất. Đến giữa năm 2016 (chủ trương thoái vốn của Nhà nước ra đời), Sabeco lập tức thoái vốn bán toàn bộ số cổ phần đang nắm giữ cho các cổ đông sáng lập khác… Kết quả, sau 1 năm bỏ ra 92 tỷ đồng tiền mặt và quyền sử dụng đất khu đất có giá trị ghi sổ tới 1.237 tỷ đồng (để đảm bảo tỷ lệ góp vốn 26% vào Sabeco Pearl), Sabeco chỉ thu về được số tiền 195 tỷ đồng… Thứ hai, cố tình làm ngơ để bỏ qua việc tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà thầu có năng lực; dự án được thực hiện khi chưa đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật, yêu cầu thiết kế và báo cáo tiền khả thi; điều chỉnh dự án vượt thẩm quyền. Dư luận quan tâm nhiều đến vụ án “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Dự án cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi (bị khởi tố vào giữa 11/2019). Theo Bộ Công an, có đủ căn cứ xác định công trình xây dựng tại các gói thầu thuộc giai đoạn 1 của dự án này không đảm bảo chất lượng. Năm 2020, dư luận đặc biệt quan tâm đến vụ án “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Dự án cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi bởi tính chất đặc biệt phức tạp và nghiêm trọng của vụ án này Trước đó trong vụ án “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng; vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí” xảy ra tại Dự án cải tạo và mở rộng sản xuất giai đoạn 2 – Công ty Gang thép Thái Nguyên (bị CO3 khởi tố hồi tháng 4/2019), các cơ quan có chức năng phát hiện hành vi vi phạm của chủ đầu tư còn nghiêm trọng hơn. Một trong những hành vi dối trá nghiêm trọng nhất của dự án là TISCO không hề lập dự toán, mà chỉ sử dụng số liệu của đơn vị tư vấn là Công ty Cổ phần Công nghiệp Việt Nam (VINAICON) để trình VNS, các bộ, ngành và Thủ tướng Chính phủ để phê duyệt chi phí phát sinh phần C trong hợp đồng EPC lên tới 15,57 triệu USD. Đặc biệt, TISCO điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án lên 8.100 tỷ không đúng quy định…Việc quản lý dự án không đúng quy định, điều chỉnh vượt thẩm quyền của TISCO đã gây thất thoát vốn đầu tư, khiến dự án ngày càng lún sâu vào khủng hoảng kéo dài, đến nay vẫn còn “đắp chiếu” là một khối sắt gỉ sét. Và cuối cùng chính là sự lạm dụng quyền hành trong quản lý công quỹ ngân hàng, không làm tròn được chức trách, nhiệm vụ, thông đồng, cấu kết chỉ đạo thuộc cấp cấp dưới xuất quĩ chi sai nguyên tắc, lập chứng từ thu khống hàng nghìn tỷ đồng. 3 thủ đoạn điển hình mà các đối tượng phạm tội thường sử dụng để “rút ruột” đất đai, công sản, ngân sách Thứ nhất, các đối tượng cố tình bỏ qua quy định về thẩm định giá, không tổ chức đấu giá tài sản và không đấu thầu dự án… hòng biến tài sản công thành tư, làm thất thoát nghiêm trọng tài sản của Nhà nước. Thứ hai, cố tình làm ngơ để bỏ qua việc tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà thầu có năng lực; dự án được thực hiện khi chưa đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật, yêu cầu thiết kế và báo cáo tiền khả thi; điều chỉnh dự án vượt thẩm quyền. Hoặc cố tình chỉ định thầu trái luật… Và cuối cùng chính là sự lạm dụng quyền hành trong quản lý công quỹ ngân hàng, không làm tròn được chức trách, nhiệm vụ, thông đồng, cấu kết chỉ đạo thuộc cấp cấp dưới xuất quĩ chi sai nguyên tắc, lập chứng từ thu khống hàng nghìn tỷ đồng. Trong vụ án: “Vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng xảy ra tại Ngân hàng Phương Nam (Sacombank)”, bị cáo Trầm Bê và 8 đồng phạm biết rõ Công ty Bình Phát không đủ điều kiện vay tiền nhưng vẫn đề xuất cho vay, phê duyệt cho vay hồ sơ vay tiền của công ty, dù tài sản thế chấp là 23 giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của Dương Thanh Cường đang được thế chấp cho khoản vay khác ở Ngân hàng Agribank. Hành vi bất chấp quy định cho vay của các bị cáo đã gây thiệt hại cho Ngân hàng Phương Nam số tiền hơn 505 tỷ đồng. Một vụ án điển hình nhất trong nhóm tội phạm vi phạm quy định về hoạt động cho vay của ngân hàng phải kể đến vụ án có liên quan đến cố bị cáo Trần Bắc Hà và các đồng phạm trong vụ án “Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản; và vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng” xảy ra tại BIDV và các đơn vị liên quan” (bị C03 khởi tố vào tháng 11/2018). Trong vụ án này, ông Hà đã chỉ đạo BIDV phê duyệt cấp tín dụng với các ưu đãi trái quy định cho 2 công ty “gia đình” không có khả năng tài chính trả nợ là Công ty CP Tập đoàn An Phú (do Trần Duy Tùng – con trai ông Hà làm chủ) và Công ty CP chăn nuôi Bình Hà (do ông Hà nhờ 3 cá nhân không có năng lực tài chính đứng tên thành lập). Sau khi được phê duyệt cho vay, 2 Công ty trên nhận tiền giải ngân , rồi sau đó chiếm đoạt sử dụng cá nhân, góp vốn lòng vòng, và sử dụng vốn vay sai mục đích, dẫn đến bị thua lỗ, gây thiệt hại cho BIDV hơn 1.500 tỉ đồng. Các cơ quan tố tụng xác định, ông Hà chịu trách nhiệm chính về hậu quả này. Liên quan đến vụ án này, đến nay đã có 12 bị can bị đề nghị truy tố, trong đó có 8 người là lãnh đạo cấp cao, nhân viên của BIDV. Vụ án “Vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng” xảy ra tại Sacombank và vụ án “Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản” xảy ra tại BIDV là 2 trong số các vụ án kinh tế tham nhũng trọng điểm được xét xử năm 2020 Quy định “ hở” dẫn đến hình thức “chỉ định thầu” bị lợi dụng triệt để Theo nhiều chuyên gia cho rằng để xảy ra những sai phạm nghiêm trọng trong các vụ án nêu trên phần lớn là do nguyên nhân chủ quan, từ sự tha hóa từ lòng tham của chính những cán bộ, lãnh đạo. Tuy nhiên, theo như nhìn nhận của chúng tôi, nguyên nhân không chỉ từ ý chí chủ quan của các đối tượng mà một phần từ chính những kẽ hở của quy định của pháp luật. Ví dụ điển hình, trong vụ án Nhật Cường, để Nhật Cường Software (do ông Bùi Quang Huy – đang bị truy nã quốc tế, làm chủ) – một công ty non trẻ mới chỉ chính thức hoạt động từ năm 2016, có thể đường đường chính chính trúng các gói thầu công nghệ lớn của Hà Nội là do các đối tượng đã móc ngoặc, lợi dụng kẽ hở quy định của Luật Đấu thầu. Lợi dụng những lỗ hổng trong quy định pháp luật về đấu thầu, Công ty Thương mại và dịch vụ kỹ thuật Nhật Cường đã được chỉ định thầu nhiều dự án hàng chục tỉ đồng như gói thầu “Thuê dịch vụ cung cấp phần mềm khai thác cơ sở dữ liệu dân cư, triển khai dịch vụ công trực tuyến và ứng dụng điều hành, phục vụ công dân, doanh nghiệp” lên tới gần 10,7 tỉ đồng với lý do “để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống ứng dụng trên nền tảng dùng chung của thành phố…” Chỉ định thầu là một trong 06 hình thức lựa chọn nhà thầu theo quy định tại khoản 1 Điều 22 của Luật Đấu thầu 2013. Do thủ tục lựa chọn nhà thầu đơn giản, thời gian thực hiện ngắn nên đây là hình thức được áp dụng tương đối phổ biến. Tuy nhiên, chỉ trong một số trường hợp nhất định mới được phép chỉ định thầu. Minh chứng rõ nét nhất cho sự bất cập của chính sách pháp luật và bất cập này đã được các đối tượng trong vụ án xảy ra tại CDC Hà Nội lợi dụng triệt để. Đó là vụ mua máy xét nghiệm để phục vụ cho công tác chống dịch Covid 19 tại CDC Hà Nội. Trong vụ án này, các đối tượng đã áp dụng một cách triệt để điểm a, khoản 1: “Gói thầu cần thực hiện để khắc phục ngay hoặc để xử lý kịp thời hậu quả gây ra do sự cố bất khả kháng; gói thầu cần thực hiện để bảo đảm bí mật nhà nước; gói thầu cần triển khai ngay để tránh gây nguy hại trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe và tài sản của cộng đồng dân cư trên địa bàn hoặc để không ảnh hưởng nghiêm trọng đến công trình liền kề; gói thầu mua thuốc, hóa chất, vật tư, thiết bị y tế để triển khai công tác phòng, chống dịch bệnh trong trường hợp cấp bách”. Quy định chỉ định thầu là cần thiết trong trường hợp cấp bách, đặc biệt là trong bối cảnh đại dịch Covid 19 bùng phát trên phạm vi toàn cầu. Điều đáng nói ở đây là với quy định trên đồng nghĩa với gói thầu mua vật tư, thiết bị y tế để triển khai công tác phòng, chống dịch bệnh Covid 19 tại CDC Hà Nội nói riêng không phải chịu sự ràng buộc đối với bất cứ điều kiện nào cũng như sự kiểm soát nào. Kẽ hở nêu trên vô hình chung tạo điều kiện thuận lợi để cho các đối tượng (điển hình là các bị can trong vụ án CDC Hà Nội) áp dụng hình thức chỉ định thầu để phục vụ cho động cơ trục lợi mà không phải thông qua sự kiểm duyệt của bất cứ tổ chức có thẩm quyền nào khác. Từ những sự việc trên cho thấy công tác tổ chức đấu thầu đang có những lỗ hổng tạo cơ hội cho các tổ chức, cá nhân lợi dụng. Trước đây chúng ta chỉ chú ý đến việc giám sát tổ chức, cá nhân thực hiện thầu mà chưa tính đến việc phải giám sát cả chính cơ quan quản lý thầu. Khiến chính những người đại diện cho cơ quan có thẩm quyền lại rất dễ dàng bị thao túng, lợi dụng chức vụ quyền hạn để thực hiện những hành vi vi phạm hoạt động đấu thầu. Từ thực tế những sai phạm nghiêm trọng trong hoạt động đấu thầu, yêu cầu cấp thiết đặt ra hiện nay là cần phải bịt kín những kẽ hở pháp luật, đồng thời tăng cường hơn nữa các biện pháp về tổ chức đấu thầu, quản lý việc chọn lựa đơn vị trúng thầu và công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra đối với các cơ quan quản lý thầu trong việc tổ chức đấu thầu để kịp thời phát hiện và ngăn chặn những sai phạm. Những lỗ hổng pháp luật trong thực hiện thầu, giám sát và quản lý nhà thầu Bên cạnh đó, theo chúng tôi, pháp luật không chỉ thiếu những quy định để giám sát cơ quan quản lý đấu thầu mà ngay cả những quy định về giám sát nhà thầu hiện nay còn nhiều bất cập. Điều này có thể thấy rõ qua hành vi chia nhỏ chuyển nhượng bán thầu thu phí trái quy định trong hai vụ án sau: Trong vụ Gang thép Thái Nguyên, Kết luận thanh tra chỉ ra rằng, Công ty Cổ phần Công nghiệp Việt Nam sau khi được giao thực hiện thi công Phần C của hợp đồng EPC số 01 thuộc dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 – Công ty Gang thép Thái Nguyên với giá trị tạm tính hơn 764 tỷ đồng đã không thực hiện cam kết mà ký 40 hợp đồng giao việc và khoán nhân công với 29 nhà thầu khác với giá trị hơn 505 tỷ đồng và thu phí quản lý 5-10% giá trị hợp đồng. Hay trong vụ án đường cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi. Biên bản thanh tra của Thanh tra Bộ Giao thông vận tải cũng chỉ rõ gói thầu A5 kéo dài từ Km 124+700 đến Km 139+204, giá trị gần 1.400 tỷ đồng, ban đầu được Tổng công ty Đầu tư và phát triển đường cao tốc Việt Nam giao cho Công ty Posco Engineering & Construction Co., Ltd (Posco) thực hiện toàn bộ gói thầu. Tuy nhiên khi đã có hợp đồng trong tay, Công ty Posco không tổ chức thi công mà bán lại cho các đơn vị khác để hưởng tiền chênh lệch. Đáng chú ý là trong số các nhà thầu phụ ký hợp đồng với Posco có đến 4 nhà thầu phụ không đủ năng lực nên bị nhà thầu chính cho dừng thi công giữa chừng. Dù pháp luật về đầu tư, xây dựng cũng như đấu thầu đã có nhiều quy định nhằm hạn chế việc nhà thầu “bán thầu”. Nhưng, đâu đó vẫn tồn tại những quy định chưa chặt chẽ tạo điều kiện cho các đối tượng “ngụy trang” dưới các hình thức thầu chính, thầu phụ, thậm chí thầu phụ của thầu phụ… Dưới góc độ chuyên môn, nhiều chuyên gia chỉ rõ việc bán thầu như trên là một hình thức “cò” dự án để kiếm hoa hồng. Cứ mỗi lần bán thầu, nhà thầu chính (bên bán thầu – PV) được hưởng từ 10 đến 15% giá trị hợp đồng. Nhà thầu chính không phải làm gì nhưng vẫn nhận được tiền hoa hồng. Thất thoát nguồn vốn nằm ở công đoạn này. Ngoài ra, việc thất thoát nguồn vốn từ A sang B rồi đến C,D… dẫn đến đơn vị trực tiếp thi công (nhà thầu phụ cuối cùng) phải “cân – đong – đo – đếm”, dùng các vật liệu giá rẻ hơn, thậm chí là bớt xén vật liệu để thi công. Cuối cùng, những hạng mục đó vẫn hoàn thành nhưng chất lượng sẽ không đảm bảo. Theo một chuyên gia lâu năm trong ngành xây dựng phân tích, pháp luật đã có những quy định nhằm hạn chế việc nhà thầu “bán thầu” và Bộ luật Hình sự đã quy định hành vi “chuyển nhượng thầu trái phép” là một trong những hành vi của tội “Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng” tại điểm g khoản 1, khoản 4 Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015. Nhưng, đâu đó vẫn tồn tại những quy định chưa chặt chẽ tạo điều kiện cho các đối tượng “ngụy trang” dưới các hình thức thầu chính, thầu phụ, thậm chí thầu phụ của thầu phụ… Và khi đến người thực hiện trực tiếp, giá trị nhận việc đã bị giảm thấp đáng kể. Luật Đất đai và những lỗ hổng trong thẩm định, định giá “tiếp tay” cho sai phạm hàng nghìn tỷ đồng Đặc biệt, nghiên cứu từ nhiều vụ đại án cho thấy những chiêu thức thủ đoạn mà các đối tượng thực hiện hành vi phạm tội trót lọt, gây thất thoát rất lớn về đất đai công sản đều chỉ ra điểm chung “nhờ” những bất cập của Luật Đất đai và các văn bản pháp luật liên quan là những lỗ hỗng rất lớn đang ngày ngày, giờ giờ tiếp tay cho các nhóm lợi ích lợi dụng, thao túng, tự tung tự tác. Thứ nhất, Luật Đất đai 2013 quy định, nhà nước trao quyền sử dụng đất bằng quyết định giao đất, quyết định cho thuê đất, quyết định cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất… Như vậy việc quyết định quyền sử dụng đất (là một quyền tài sản) bằng một quyết định hành chính, do một người là đại diện cơ quan hành chính nhà nước ban hành. Quy định như vậy có thể tạo ra cơ chế xin – cho, dễ nảy sinh tham nhũng. Thứ hai, Luật Đất đai chỉ quy định việc đấu giá quyền sử dụng đất đối với trường hợp giao đất, cho thuê đất chứ chưa quy định chặt chẽ, bắt buộc phải đấu giá đối với đất do doanh nghiệp đang quản lý, sử dụng khi chuyển mục đích sử dụng đất. Vì thế, rất nhiều địa phương tìm cách lách luật bằng cách cho thuê đất, lập dự án cho hoạt động thương mại dịch vụ, có thời hạn sử dụng đất là 50 năm, sau một hai năm cho phép sử dụng lâu dài, chuyển mục đích sử dụng đất sang đất ở, để tránh phải đấu giá đất. Đồng thời quy định về đối tượng được giao đất, cho thuê đất không qua đấu giá còn khá rộng, chưa cụ thể. Chính những lỗ hỗng nêu trên đã tiếp tay cho các đối tượng liều lĩnh giao khu đất vàng 2-4-6 Hai Bà Trưng, TP.HCM cho Sabeco Pearl và được hưởng ưu đãi thuê đất tới 50 năm trả tiền 1 lần; hay khu đất “vàng” rộng gần 5.000 m2, nằm tại số 8 – 12 Lê Duẩn, Quận 1 (TP.HCM) giao cho Công ty CP đầu tư Lavenue để thực hiện dự án mà không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất. Ngoài ra còn những bất cập, thiếu minh bạch, thiếu quy định giám sát, kiểm tra quy trình thực hiện thẩm định, định giá không sát giá thị trường… là kẽ hở cho tiêu cực, gây thất thoát ngân sách Nhà nước khi chuyển quyền sử dụng đất từ doanh nghiệp Nhà nước sang doanh nghiệp tư nhân thông qua cổ phần hoá, đấu thầu, đấu giá, mua sắm công… Điển hình như Điều 29 và Điều 42 Luật Giá 2012 cho thấy pháp luật đã trao quyền cho DN có chức năng thẩm định giá quá lớn: Được quyền cung cấp dịch vụ thẩm định giá và nhận thù lao dịch vụ thẩm định giá theo giá thỏa thuận với khách hàng đã ghi trong hợp đồng; và hoạt động theo nguyên tắc độc lập về chuyên môn nghiệp vụ và chỉ chịu trách nhiệm trước khách hàng về tính chính xác, trung thực, khách quan của kết quả thẩm định giá. Những lỗ hổng này có thể thấy rõ nhất qua vụ án “Vi phạm các quy định về quản lý đất đai” xảy ra tại Sabeco. Để làm “bốc hơi” khu đất 2–4–6 Hai Bà Trưng về tay tư nhân với số tiền thu về chỉ có 195 tỷ đồng, Sabeco đã hợp thức hóa bởi bảng giá trị thẩm định của doanh nghiệp thẩm định giá Cushman&Wakefield – một trong số 03 đơn vị được thuê có chức năng thẩm định giá, đã đưa ra giá trị thẩm định cao nhất. Hay trong vụ “thổi giá” máy xét nghiệm lên tới gần 9,54 tỷ đồng xảy ra tại CDC Hà Nội. Nguyễn Nhật Cảm và các đồng phạm đã dựa vào “vỏ bọc” chứng thư thẩm định giá do Công ty CP thẩm định giá và bán đấu giá tài sản Nhân Thành thực hiện. Thay lời kết Vấn đề cấp thiết đặt ra là sớm phải ban hành cơ chế kiểm soát quyền lực của quan chức, đặc biệt kiểm soát cho được quyền lực của những quan chức có quyền quyết định trong chi tiêu ngân sách, quản lý đất đai công sản. Và cuối cùng, dù các sai phạm chủ yếu tập trung vào yếu tố con người (cố ý làm trái, tha hóa, tư lợi), nhưng cũng vẫn cần phải chú trọng hoàn thiện chính sách pháp luật về đầu tư, xây dựng, đấu thầu, đất đai, pháp luật chi tiêu mua sắm công và các quy định pháp luật về kinh tế khác có liên quan … để lấp đi những lỗ hổng mà các đối tượng có thể lợi dụng để trục lợi. Chỉ như vậy, chúng ta mới có thể chấm dứt được tình trạng quan chức và DN cấu kết với nhau “ rút ruột” tài sản của nhà nước, nhân dân. Nam Kiên - Vũ Lê Minh

TÓM TẮT: Với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, các giao dịch liên quan đến đất đai, cụ thể là đăng ký thế chấp quyền sử đụng đất và tài sản gắn liền với đất tại ngân hàng thương mại cổ phần (TMCP) ngày càng đa dạng, phức tạp; một số quy định trước đây chưa rõ ràng, dẫn đến cách hiểu không thống nhất và khó thực hiện... Bài viết nhằm định hướng, hướng dẫn việc đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất tại ngân hàng TMCP theo các quy định của pháp luật hiện hành. Từ khóa: thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất, ngân hàng thương mại cổ phần. 1. Đặt vấn đề Ngày nay, các tổ chức tín dụng phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng,  đặc biệt, các ngân hàng TMCP - nơi cung cấp dòng vốn chủ yếu cho nền kinh tế ngày càng đóng một vai trò quan trọng trong việc điều tiết nền kinh tế quốc dân. Trong hoạt động ngân hàng TMCP, cho vay là hoạt động cơ bản, đem lại nhiều lợi ích nhất cho chính bản thân ngân hàng TMCP và cũng là nhu cầu cơ bản về vốn của người vay. Để đảm bảo nguồn vốn, tránh các rủi ro có thể phát sinh đến hoạt động cho vay, ngân hàng TMCP luôn đặt ra các biện pháp bảo đảm đối với bên vay. Biện pháp cơ bản và chủ yếu để ngân hàng TMCP cấp vốn đó là thế chấp quyền sử dụng đất. Thế chấp quyền sử dụng đất là một trong những quyền cơ bản của người sử dụng đất, được ra đời kể từ khi Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành Luật Đất đai năm 1993. Sau đó, Bộ luật Dân sự năm 2015 đã có các quy định cụ thể, nhằm tạo điều kiện để người sử dụng đất có thể tham gia vào các giao dịch dân sự. Đây là những cơ sở pháp lý quan trọng để người sử dụng đất thực hiện được các quyền của mình trong quá trình sử dụng đất. Mặt khác, tạo cơ sở cho ngân hàng TMCP thực hiện việc cho vay, góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển. Ngày 25/11/2019, Bộ trưởng Bộ Tư pháp ban hành Thông tư số 07/2019/TT-BTP hướng dẫn một số nội dung về đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất. Thông tư có hiệu lực thi hành kể từ ngày 10/1/2020 và thay thế Thông tư liên tịch số 09/2016/TTLT-BTP-BTNMT ngày 23/6/2016 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp và Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn việc đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất. Thông tư số 07/2019/TT-BTP gồm Chương, 24 Điều, nội dung chính hướng dẫn về đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất; trong đó, tài sản gắn liền với đất được quy định cụ thể tại khoản 1, Điều 3 bao gồm nhà ở, công trình xây dựng thuộc dự án đầu tư xây dựng nhà ở; nhà ở riêng lẻ theo quy định của Luật Nhà ở; công trình xây dựng khác theo quy định của pháp luật về đầu tư, kinh doanh bất động sản và pháp luật khác có liên quan; cây lâu năm, rừng sản xuất là rừng trồng. Thông tư số 07/2019/TT-BTP còn quy định về tài sản gắn liền với đất hình thành trong tương lai gồm nhà ở, công trình xây dựng đang trong quá trình đầu tư xây dựng, chưa được nghiệm thu đưa vào sử dụng gồm nhà ở, công trình xây dựng trong dự án đầu tư xây dựng nhà ở, nhà ở riêng lẻ theo quy định của Luật Nhà ở; công trình xây dựng khác theo quy định của pháp luật về đầu tư, kinh doanh bất động sản và pháp luật khác có liên quan; rừng sản xuất là rừng trồng, cây lâu năm chưa hình thành hoặc đã hình thành nhưng bên thế chấp xác lập quyền sở hữu sau thời điểm xác lập hợp đồng thế chấp. Chuyển tiếp đăng ký thế chấp quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng mua bán nhà ở là việc Văn phòng đăng ký đất đai xác nhận đăng ký thế chấp trong các trường hợp đã đăng ký thế chấp quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng mua bán nhà ở có yêu cầu chuyển sang đăng ký thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai; hoặc sang đăng ký thế chấp nhà ở mà đến thời điểm yêu cầu chuyển các bên chưa xóa đăng ký thế chấp quyền tài sản đó. Đăng ký thế chấp tài sản gắn liền với đất hình thành trong tương lai là việc Văn phòng đăng ký đất đai ghi nhận các thông tin về việc thế chấp tài sản gắn liền với đất hình thành trong tương lai vào sổ địa chính hoặc sổ đăng ký thế chấp tài sản gắn liền với đất hình thành trong tương lai. Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất trong hồ sơ đăng ký thế chấp theo quy định tại Nghị định số 102/2017/NĐ-CP ngày 01/9/2017 của Chính phủ về đăng ký biện pháp bảo đảm... Phiếu yêu cầu đăng ký theo quy định tại Nghị định số 102/2017/NĐ-CP và Thông tư số 07/2019/TT-BTP bao gồm phiếu yêu cầu đăng ký thế chấp; phiếu yêu cầu đăng ký thay đổi, sửa chữa sai sót; phiếu yêu cầu đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản thế chấp; phiếu yêu cầu xóa đăng ký; phiếu yêu cầu chuyển tiếp đăng ký thế chấp. Thông tin về bên thế chấp là cá nhân gồm họ tên, địa chỉ, số chứng minh nhân dân/số căn cước công dân hoặc số hộ chiếu/ số giấy chứng minh được cấp theo quy định của Luật sỹ quan Quân đội nhân dân Việt Nam, Luật Quân nhân chuyên nghiệp, công nhân và viên chức quốc phòng; hoặc số của giấy tờ khác xác định tư cách pháp lý theo quy định của pháp luật; các thông tin khác của cá nhân theo quy định của pháp luật đất đai phải có trên Giấy chứng nhận. Thông tin về bên thế chấp là pháp nhân gồm tên, địa chỉ trụ sở, số giấy chứng nhận đăng ký thành lập (nếu có) và các thông tin khác của pháp nhân mà theo quy định của pháp luật đất đai phải có trên Giấy chứng nhận. Hợp đồng thế chấp theo quy định tại Nghị định số 102/2017/NĐ-CP và Thông tư số 07/2019/TT-BTP có thể là hợp đồng riêng về thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất hoặc hợp đồng khác có điều khoản thỏa thuận về việc thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất. Hợp đồng sửa đổi, bổ sung hợp đồng thế chấp theo quy định tại Nghị định số 102/2017/NĐ-CP và Thông tư số 07/2019/TT-BTP có thể là hợp đồng riêng về sửa đổi, bổ sung hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất hoặc văn bản khác có điều khoản thỏa thuận về việc sửa đổi, bổ sung hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất. 2. Pháp luật về đăng ký thế chấp quyền sử đụng đất và tài sản gắn liền với đất tại ngân hàng thương mại cổ phần Trong cơ chế thị trường, hoạt động tín dụng là chức năng kinh doanh của ngân hàng TMCP, đồng thời là nguồn lực tài chính chủ yếu cung cấp cho các doanh nghiệp, hộ gia đình sản xuất kinh doanh. Để đảm được tiền cho vay, ngân hàng TMCP phải áp dụng các biện pháp bảo đảm tiền vay do pháp luật qui định. Một trong các biện pháp đó là thế chấp quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất. Trường hợp doanh nghiệp, hộ gia đình vi phạm nghĩa vụ trả nợ, ngân hàng TMCP sẽ xử lý tài sản bảo đảm để thu hồi nợ. Vì vây, “Thế chấp quyền sử dụng đất ở, tài sản gắn liền với đất là sự thỏa thuận giữa các bên. Theo đó, bên thế chấp dùng quyền sử dụng đất ở và tài sản gắn liền với đất để bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ của mình hoặc của người khác đối với bên nhận thế chấp (bên có quyền) trong thời hạn thực hiện nghĩa vụ mà vẫn được khai thác, sử dụng đất ở, tài sản gắn liền với đất”. Thông tư số 07/2019/TT-BTP quy định cụ thể về các trường hợp đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất gồm đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, đăng ký thế chấp tài sản gắn liền với đất; đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất đồng thời với tài sản gắn liền với đất; đăng ký thế chấp tài sản gắn liền với đất hình thành trong tương lai; đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất đồng thời với tài sản gắn liền với đất hình thành trong tương lai; đăng ký thế chấp dự án đầu tư xây dựng nhà ở, dự án đầu tư xây dựng công trình xây dựng không phải là nhà ở, dự án đầu tư xây dựng khác theo quy định của pháp luật; đăng ký thay đổi nội dung thế chấp đã đăng ký; đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản thế chấp trong trường hợp đã đăng ký thế chấp; xóa đăng ký thế chấp. Trường hợp đăng ký thế chấp theo quy định tại điểm e khoản 1 Điều 4 Thông tư số 07/2019/TT-BTP, thực hiện như đối với đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất hình thành trong tương lai là nhà ở, công trình xây dựng. Việc đăng ký thế chấp quy định tại khoản 1 Điều 4 Thông tư số 07/2019/TT-BTP được thực hiện đối với các trường hợp thế chấp để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự của bên thế chấp, bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự của người khác hoặc bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự của cả bên thế chấp và của người khác. Về nguyên tắc đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất, Thông tư số 07/2019/TT-BTP quy định Văn phòng đăng ký đất đai thực hiện việc đăng ký thế chấp theo quy định tại Điều 4 của Thông tư số 07/2019/TT-BTP cho người yêu cầu đăng ký theo quy định tại khoản 1 Điều 8 của Nghị định số 102/2017/NĐ-CP. Chỉ thực hiện đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất trong trường hợp bên thế chấp là người có quyền sử dụng đất, chủ sở hữu tài sản gắn liền với đất. Các bên tham gia hợp đồng thế chấp phải tự chịu trách nhiệm đối với các nội dung thỏa thuận về giá trị tài sản bảo đảm, nghĩa vụ được bảo đảm, việc bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự của bên thế chấp hoặc của người khác theo quy định tại khoản 3 Điều 4 của Thông tư số 07/2019/TT-BTP và các quy định khác có liên quan của pháp luật dân sự; thỏa thuận về tài sản bảo đảm khác không phải là quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất nội dung khác mà các bên được thỏa thuận theo quy định của pháp luật. Trường hợp đã đăng ký thế chấp quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng mua bán nhà ở thì không được đồng thời đăng ký thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai đó; nếu đã đăng ký thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai thì không được đồng thời đăng ký thế chấp quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng mua bán nhà ở. Trường hợp chủ đầu tư đã thế chấp và đăng ký thế chấp dự án đầu tư xây dựng nhà ở hoặc nhà ở hình thành trong tương lai, trước khi bán nhà ở trong dự án, chủ đầu tư phải thực hiện thủ tục đăng ký thay đổi nội dung thế chấp đã đăng ký để rút bớt tài sản thế chấp, trừ trường hợp chủ đầu tư, bên mua và bên nhận thế chấp có thỏa thuận khác. Trường hợp chủ đầu tư thế chấp và đăng ký thế chấp dự án đầu tư xây dựng công trình không phải là nhà ở, dự án đầu tư xây dựng khác hoặc công trình xây dựng hình thành trong tương lai trong các dự án nêu trên theo quy định của pháp luật, trước khi bán công trình xây dựng trong dự án, chủ đầu tư phải thực hiện thủ tục đăng ký thay đổi nội dung thế chấp đã đăng ký để rút bớt tài sản thế chấp. Văn phòng đăng ký đất đai thực hiện đăng ký thế chấp tài sản gắn liền với đất hình thành trong tương lai theo nguyên tắc ghi nhận nội dung đăng ký, trên cơ sở thông tin được kê khai trong phiếu yêu cầu. Người yêu cầu đăng ký phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính hợp pháp, chính xác của thông tin được kê khai và của tài liệu, giấy tờ trong hồ sơ đăng ký… 3. Kết luận Việc thế chấp quyền sử dụng đất ở, tài sản gắn liền với đất là hoạt động pháp lý phức tạp trong đó được thực hiện giữa các chủ thể. Bên thế chấp là người dùng tài sản là quyền sử dụng đất ở, tài sản gắn liền với đất để bảo đảm nghĩa vụ trả nợ cho chính khoản vay của mình hoặc của người khác trước bên nhận thế chấp. Bên nhận thế chấp là các tổ chức tín dụng, các ngân hàng TMCP được phép hoạt động cho vay. Theo đó, hoạt động thế chấp nhằm bảo đảm bên thế chấp bảo đảm cho khoản vay, qua đó, việc thế chấp là một biện pháp bảo đảm duy nhất đối với tài sản là quyền sử dụng đất ở, tài sản gắn liền với đất. Cũng cần nói thêm, trường hợp biện pháp thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất đã được đăng ký trước ngày Thông tư số 07/2019/TT-BTP có hiệu lực thi hành thì người yêu cầu đăng ký không phải thực hiện đăng ký lại theo quy định của Thông tư số 07/2019/TT-BTP; trường hợp người yêu cầu đăng ký nộp hồ sơ đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất trước ngày Thông tư số 07/2019/TT-BTP có hiệu lực thi hành nhưng hồ sơ chưa được giải quyết, cơ quan đăng ký sẽ thực hiện việc đăng ký thế chấp theo quy định tại Thông tư số 07/2019/TT-BTP trên cơ sở hồ sơ mà người yêu cầu đăng ký đã nộp. Trường hợp người yêu cầu đăng ký đã thực hiện việc đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất theo quy định của Thông tư liên tịch số 09/2016/TTLT-BTP-BTNMT mà có yêu cầu đăng ký thay đổi nội dung thế chấp đã đăng ký, đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản thế chấp, xóa đăng ký thế chấp, sửa chữa sai sót do lỗi của Văn phòng đăng ký đất đai thì thực hiện theo quy định của Nghị định số 102/2017/NĐ-CP và Thông tư số 07/2019/TT-BTP. Theo tapchicongthuong.vn Nguồn bài viết: http://tapchicongthuong.vn/bai-viet/mot-so-van-de-ve-phap-luat-dang-ky-the-chap-quyen-su-dung-dat-va-tai-san-gan-lien-voi-dat-tai-ngan-hang-thuong-mai-co-phan-82632.htm

(Pháp lý) – Vệ sinh an toàn thực phẩm là mối quan tâm đặc biệt của người dân  trong những năm gần đây, khi ngày càng xảy ra nhiều vụ ngộ độc thực phẩm, nghi có chất cấm trong thực phẩm…gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tài chính của người tiêu dùng. Tuy nhiên, điều đáng quan ngại hiện nay là cơ chế pháp luật để xử lý các thương nhân, pháp nhân  vi phạm vẫn còn chưa nghiêm khắc, đồng thời người sử dụng thực phẩm kém chất lượng vẫn chưa được bồi thường thỏa đáng. Do vậy trong thời gian tới đây, pháp luật Việt Nam cần bổ sung một số quy định liên quan để tiến tới xử lý triệt để các tổ chức, cá nhân vi phạm và có cơ chế hữu hiệu để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Hậu quả của mất vệ sinh an toàn thực phẩm Thời gian vừa qua, liên tiếp xảy ra các vụ ngộ độc thực phẩm gây hoang mang dư luận và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tài chính của người tiêu dùng, điển hình là các vụ ngộ độc Pate Minh chay, các vụ ngộ độc của công nhân trong các khu chế xuất, khu công nghiệp… Rồi mới đây dư luận một lần nữa lại được phen hoảng hốt vì tin tức hãng mì tôm Hảo hảo (một loại mì gói thông dụng trên toàn quốc) và mì Good thuộc hãng Acecook Việt Nam bị Cơ quan An toàn Thực phẩm Ireland (FSAI) ra thông báo thu hồi. Chắc nhiều người dân đến nay vẫn còn nhớ và rất bức xúc vụ Pate Minh Chay. Theo thông tin từ Cục An toàn Thực phẩm, Bộ Y tế, từ ngày 13/7-18/8/2020 xuất hiện nhiều người nhập viện do ngộ độc thực phẩm xảy ra tại nhiều địa phương, đáng chú ý đã có một bệnh nhân nam 70 tuổi tử vong vì sử dụng loại thực phẩm này tại Hà Nội. Điều tra dịch tễ cho thấy các bệnh nhân này đều sử dụng pate Minh Chay của Công ty TNHH Hai Thành viên Lối sống mới. Công ty này trụ sở tại thị trấn Đông Anh, huyện Đông Anh, Hà Nội sản xuất và kinh doanh qua mạng xã hội. Tháng 8/ 2020, Bộ Y tế đã phát đi cảnh báo sản phẩm Pate Minh Chay có chứa độc tố độc lực mạnh. Kết quả kiểm nghiệm khi đó cho thấy một số sản phẩm pate Minh Chay, thuộc các lô khác nhau, nhiễm vi khuẩn Clostridium botulinumtyp B. "Đây là vi khuẩn kỵ khí tuyệt đối, sinh bào tử. Độc tố của vi khuẩn Clostridium botulinum có độc lực rất mạnh, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe, kéo dài và dễ gây tử vong", Cục An toàn thực phẩm cho biết. Ngay mới đây, theo thông tin từ website của Cơ quan An toàn thực phẩm Ireland (FSAI) đăng tải vào ngày 20/8, một số lô mì Hảo Hảo và miến Good do Công ty Acecook Việt Nam sản xuất có chứa chất Ethylene Oxide. Đây là chất không được phép sử dụng trong thực phẩm bán ở Liên minh châu Âu (EU). Trong danh sách thu hồi có 3 sản phẩm, trong đó có mì Hảo Hảo tôm chua cay (77g, hạn sử dụng 24-9-2022) và miến Good (56g, hạn sử dụng 10-11-2022) là của Công ty Acecook Việt Nam. Còn lại sản phẩm mì hải sản Yato (120g, hạn sử dụng 30-11-2022) có xuất xứ từ Trung Quốc. FSAI nói rõ dù việc tiêu thụ sản phẩm bị nhiễm chất này không gây ra rủi ro cấp tính, nhưng việc tiêu thụ Ethylene Oxide trong thời gian dài có thể gây ra vấn đề về sức khỏe. Tuy chưa có thông tin chính thức từ Bộ Công thương Việt Nam về vấn đề này, song thông tin trên cũng khiến dư luận trong nước lại một lần nữa hoang mang về vấn đề an toàn thực phẩm.  Theo số liệu thống kê của Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), chỉ tính riêng trong 3 tháng đầu năm 2021, toàn quốc ghi nhận 20 vụ ngộ độc thực phẩm làm 531 người mắc và 3 trường hợp tử vong. Mất vệ sinh an toàn thực phẩm ảnh hưởng tiêu cực rất lớn sức khỏe người tiêu dùng. Ở cấp độ nhẹ có thể là các triệu chứng bệnh như rối loạn hệ tiêu hóa, co giật thần kinh nhẹ, rồi loạn cấp tính có thể tự chữa khỏi hoặc tự khỏi được. Ở cấp độ nặng có thể gây nên những bệnh về nhiễm độc cơ thể: nếu mức độ nhiễm độc quá cao có thể dẫn đến các bệnh như ung thu, không sinh sản được (vô sinh), sinh quái thai, rối loạn các chức năng của cơ thể, thậm chí là dẫn đến tử vong như trường hợp bệnh nhân sử dụng thực phẩm pate Minh chay).  Tiếp đến về mặt xã hội, mất vệ sinh an toàn thực phẩm gây ra xáo trộn cuộc sống, làm thay đổi thói quen sinh hoạt trong gia đình. Những cá nhân bị nhiễm độc vệ sinh an toàn thực phẩm gây tốn kém tiền bạc trang trải về viện phí, làm mất thời gian trong công việc của người bệnh và người thân đồng thời làm giảm khả năng lao động có thể làm ảnh hưởng về tâm lý cho cả những người thân.  Lực lượng chức năng kiểm tra ATTP tại một cửa hàng Đối với nền kinh tế, sản xuất lương thực thực phẩm là một trong những chiến lược trọng yếu của việc phát triển kinh tế đối với Việt Nam và nhiều nước đang phát triển. Ngoài việc mang ý nghĩa lớn trong phát triển kinh tế, nó còn có ý nghĩa chính trị, xã hội rất quan trọng. Việc vệ sinh an toàn thực phẩm nhằm tăng lợi thế cạnh tranh trên thị trường cả trong nước và thị trường quốc tế. Để cạnh tranh được trên thị trường quốc tế thì thực phẩm cần phải được sản xuất, chế biến, bảo quản phòng tránh ô nhiễm các loại vi sinh vật. Đồng thời không được chứa các chất hóa học tự nhiên tổng hợp hay vượt quá mức quy định cho phép theo của tiêu chuẩn quốc tế hoặc tiêu chuẩn quốc gia….để đảm bảo không gây ảnh hưởng đến sức khỏe của người tiêu dùng. “Trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt”: Câu chuyện tại Mỹ và Việt Nam Tại Mỹ, mọi tổ chức và cá nhân tham gia vào chuỗi sản xuất thực phẩm từ nông trại và đến bàn ăn đều phải có trách nhiệm đối với vệ sinh an toàn của thực phẩm. Hệ thống an toàn thực phẩm của Mỹ bao gồm người sản xuất, người chế biến, người gửi hàng, người bán lẻ, người chế biến thực phẩm và cuối cùng là người tiêu dùng. Chính phủ đóng một vai trò quan trọng bằng cách thiết lập các tiêu chuẩn và giám sát việc thực thi chuỗi hệ thống này. Bên cạnh đó, vai trò hỗ trợ được thực hiện bởi các tổ chức thương mại, tổ chức tiêu dùng, các tổ chức nghề nghiệp và cơ sở học thuật tham gia vào nghiên cứu và giáo dục trong lĩnh vực. Việc không đảm bảo an toàn thực phẩm có thể gây tốn kém cho ngành công nghiệp thực phẩm. Ở hầu hết các tiểu bang trên toàn nước Mỹ, người tiêu dùng bị tổn hại sức khỏe được hưởng lợi từ học thuyết về trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt và không phải chứng minh bất kỳ lỗi nào từ phía nhà sản xuất hoặc nhà phân phối nếu thực phẩm gây ra thiệt hại.  “ Trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt” của Mỹ  buộc thương nhân phải thực sự quan tâm đến chất lượng của hàng khi xuất ra thị trường Theo trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt, thương nhân sẽ bao gồm nhà sản xuất, nhà phân phối hay nhà bán sản phẩm đều phải chịu trách nhiệm đối với những sản phẩm khuyết tật gây ra đối với sức khỏe người tiêu dùng. Việc áp dụng trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt với mục đích bảo vệ người tiêu dùng đến mức tối đa vì nó buộc thương nhân phải thực sự quan tâm đến chất lượng của hàng khi xuất ra thị trường. Đây là một chế định trung tâm của pháp luật bảo vệ người tiêu dùng tại Mỹ. Bên cạnh hệ thống án lệ truyền thống với các quy định luật thành văn về bảo vệ người tiêu dùng nằm phân tán trong các bộ luật, đạo luật cấp liên bang hoặc tiểu bang, phản ánh quan điểm, cách thức bảo vệ người tiêu dùng.  Các tiêu chí để xác định trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt được các Tòa án Mỹ dựa vào các giải thích tại mục 402A của Tuyển tập án lệ thứ hai để xác định sản phẩm khuyết tật, chủ thể phải bồi thường thiệt hại, chủ thể được bồi thường và điều kiện để bồi thường, cụ thể:  Thứ nhất, tiêu chuẩn xác định sản phẩm khuyết tật gây nguy hiểm bất hợp lý: Theo hướng dẫn tại Mục 402A thì sản phẩm trong tình trạng khuyết tật gây nguy hiểm bất hợp lý chính là các sản phẩm khuyết tật tạo ra mối nguy hại vượt qua hình dung hợp lý của người dùng ví dụ như: khuyết tật do lỗi thiết kế hoặc lỗi sản xuất; sản phẩm không có cảnh báo phù hợp; không đóng gói thích hợp; nguy hiểm không trách được. Thứ hai, chủ thể trong quan hệ bồi thường thiệt hại: Người bán-chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại: Tại khoản a Mục 402A (1) giải thích rằng thuật ngữ “người bán” bao gồm tất cả những cá nhân, tổ chức tham gia vào chuỗi cung ứng thương mại để đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng. Do vậy, nếu xảy ra thiệt hại thì trách nhiệm bồi thường sẽ bao gồm: nhà sản xuất, nhà nhập khẩu, các thương nhân trung gian, nhà bán buôn bán lẻ với mức độ khác nhau, tùy thuộc vào từng giai đoạn mà những người này tham gia.  Người tiêu dùng-người được bồi thường Tại khoản b Mục 402A (1) giải thích khái niệm “người tiêu dùng” được mở rộng cả người dùng sản phẩm và người mua sản phẩm trong quan hệ tiêu dùng, họ không nhất tiết phải là người giao kết hợp đồng với người bán hàng. Thứ ba, nguyên nhân và thiệt hại, bên yêu cầu bồi thường thiệt hại chỉ cần chứng minh rằng sản phẩm khuyết tật chính là nguyên nhân gây ra thiệt hại bất hợp lý (có thể là sức khỏe, tiền bạc, hay cả hai) và từ đó dẫn đến yêu cầu đòi bồi thường. Trong đó đặc biệt yêu tố lỗi không phải là điều kiện bắt buộc, ngay cả trong trường hợp người bán đã thực hiện mọi biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn thì họ vẫn phải chịu trách nhiệm pháp lý khi thiệt hại xảy ra. Theo “ Trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt” của Mỹ, thương nhân sẽ bao gồm nhà sản xuất, nhà phân phối hay nhà bán sản phẩm đều phải chịu trách nhiệm đối với những sản phẩm khuyết tật gây ra đối với sức khỏe người tiêu dùng. Việc áp dụng trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt với mục đích bảo vệ người tiêu dùng đến mức tối đa vì nó buộc thương nhân phải thực sự quan tâm đến chất lượng của hàng khi xuất ra thị trường. Đây là một chế định trung tâm cúa pháp luật bảo vệ người tiêu dùng tại Mỹ.  Tại Việt Nam, thuật ngữ “trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt” chưa được ghi nhận một cách chính thức trong hệ thống pháp luật. Tuy vậy, trong pháp luật dân sự và bảo vệ người tiêu dùng cũng đã có những “hạt nhân” pháp lý để áp dụng loại trách nhiệm pháp lý này.  Đó là tại chương XX của Bộ luật Dân sự năm 2015 đã có những quy định về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng mà người gây ra thiệt hại phải gánh chịu trách nhiệm pháp lý dù cho không có lỗi. Trong các trường hợp: Điều 601. Bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra; Điều 602. Bồi thường thiệt hại do làm ô nhiễm môi trường; Điều 603. Bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra; Bồi thường thiệt hại do cây cối gây ra; Điều 604. Bồi thường thiệt hại do cây cối gây ra; Điều 605. Bồi thường thiệt hại do nhà cửa, công trình xây dựng khác gây ra. Hay tại Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010 cũng đã ghi nhận tiền đề để áp dụng loại trách nhiệm pháp lý đặc biệt này, tại Điều 23: “Tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa có trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp hàng hóa có khuyết tật do mình cung cấp gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người tiêu dùng, kể cả khi tổ chức, cá nhân đó không biết hoặc không có lỗi trong việc phát sinh khuyết tật”.  Tuy nhiên để áp dụng được điều luật của pháp luật VN đối với thương nhân theo nguyên tắc bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là không dễ dàng, không xuất phát từ nghĩa vụ do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa cụ thể. Để nhận diện được những sản phẩm hàng hóa khuyết tật gây ảnh hưởng đến người tiêu dùng thì cần phải có hướng dẫn áp dụng cụ thể, thông qua án lệ.  Bên cạnh đó, Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015 khẳng định “Tòa án không được từ chối vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng, vấn đề này cũng đã được Bộ luật Dân sự năm 2015 khẳng định Tòa án được quyền áp dụng các nguyên tắc pháp luật dân sự, án lệ, lẽ công bằng để xét xử khi mà luật chưa quy định hay các bên không có thỏa thuận khác và không có tập quán được áp dụng. Do đó nếu trong trường hợp “khó” tìm ra luật trong nước để áp dụng thì Tòa án hoàn toàn có thể lựa chọn loại trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt để xử lý vụ việc theo như luật pháp Hoa Kỳ. Tuy nhiên để làm được điều này thì phụ thuộc rất lớn vào năng lực chuyên môn và bản lĩnh của Hội đồng xét xử trong việc vận dụng và giải thích luật sao cho phù hợp với bối cảnh trong nước.  Tiếp đến, mặc dù Việt Nam đã có hệ thống pháp luật tương đối đầy đủ về trách nhiệm của thương nhân đối với quyền lợi người tiêu dùng như: Hệ thống văn bản pháp luật trực tiếp Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010 và các Nghị định hướng dẫn thi hành; Hệ thống văn bản pháp luật gián tiếp như Bộ luật Dân sự năm 2015, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), các Nghị định hướng dẫn thi hành trong hoạt động sản xuất, bán hàng và bảo vệ người tiêu dùng….  Dù có nhiều luật như vậy nhưng vẫn còn tồn tại một số hạn chế như: Quy định hiện hành chưa có chế tài đặc thù đủ để xử lý các vi phạm pháp luật của thương nhân, do vậy mà trong nhiều trường hợp thương nhân không tuân thủ pháp luật và gây bất lợi cho người tiêu dùng; Quy định pháp luật chưa xây dựng được một cơ chế giải quyết các khiếu nại, tranh chấp hữu hiệu để người tiêu dùng có thể tự bảo vệ mình; Các quy định pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng còn nặng tính hình thức, khó đưa vào thực tiễn thi hành. Một số gợi mở cho các nhà quản lý và lập pháp của VN Từ kinh nghiệm pháp lý của Mỹ trong vấn đề quản vệ sinh an toàn thực phẩm, có thể thấy trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt là một chế định rất thiết thực trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và cộng đồng trong vấn nạn mất vệ sinh an toàn thực phẩm ngày càng gia tăng. Trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt ràng buộc người sản xuất phải có khả năng nhận thức và trách nhiệm mẫn cán đối với hàng hóa, sản phẩm được đưa đến tay người tiêu dùng.  Hiện nay dù Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010, Bộ luật Dân sự năm 2015 cũng đã đề cập đến một số khái niệm pháp lý có liên quan, song để tiến tới phòng ngừa và xử lý hữu hiệu đối với các vi phạm thì rất cần thiết trong thời gian tới đây Việt Nam có thể tham khảo chế định trách nhiệm sản phẩm nghiêm ngặt của một số nước, để bổ sung vào hệ thống pháp luật quốc gia. Đó là bổ sung các tiêu chí, trường hợp để xác định trách nhiệm nghiêm ngặt, thông qua đó sẽ giúp cơ quan chức năng thực hiện chuỗi quy trình tố tụng một cách thuận lợi đồng thời người tiêu dùng cũng dễ dàng hơn trong việc khởi kiện yêu cầu đòi bồi thường.  Bên cạnh đó, cần tiếp tục hoàn thiện về cơ chế chính sách, quy định chi tiết và cụ thể quyền và nghĩa vụ của thương nhân trong chuỗi cung ứng hàng hóa đối với người tiêu dùng. Nâng chế tài xử lý nghiêm khắc để trừng trị, răn đe đối với những trường hợp vi phạm, tạo cơ chế hiệu quả để bảo đảm thực thi pháp luật về nghĩa vụ kinh doanh hàng hóa, dịch vụ trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.  Đồng thời, cấn bổ sung các quy định về bảo hành trong Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010; bổ sung các quy định về hợp đồng mua bán, bởi vì trong thực tế thì người tiêu dùng thường là đối tượng dễ bị xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp khi tham gia vào quan hệ cung ứng với thương nhân.  Cuối cùng, cần nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật của người tiêu dùng. Nâng cao vị trí của cơ quan quản lý Nhà nước trong việc bảo vệ người tiêu dùng như thành lập các chi cục, tổ chức tại địa phương; tạo cơ chế phối hợp rõ ràng giữa cơ quan Nhà nước có thẩm quyền bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực mà các cơ quan này quản lý.  Vũ Thủy